Drukuj stronę - Agentura i agent wpÂływu

Agentura wpÂływu. Najniebezpieczniejsza broĂą mocarstw.

Autor: Ryszard ÂŚwiĂŞtek
Rzeczpospolita - 20.01.1996r

Nowoczesny wywiad uksztaÂłtowaÂł siĂŞ na przeÂłomie XIX i XX wieku. ZmieniÂł siĂŞ wĂłwczas zakres dziaÂłaĂą wywiadowczych. Rozpoznanie siĂŞgnĂŞÂło gÂłĂŞboko w sferĂŞ militarnÂą, politycznÂą i gospodarczÂą przeciwnika. Ostatecznym celem kaÂżdego wywiadu staÂła siĂŞ dokÂładna znajomoÂśĂŚ sytuacji panujÂącej u wroga, aby rozpoznaĂŚ wszelkie dyspozycje przed ich wykonaniem. Potrzebne dane mĂłgÂł zebraĂŚ i opracowaĂŚ szeroko rozbudowany aparat wywiadu, korzystajÂący z rozlegÂłej sieci konfidentĂłw. Nie mĂłgÂł ich dostarczyĂŚ agent, dziaÂłajÂący w pojedynkĂŞ, bo znaÂł tylko wycinek rzeczywistoÂści.

Praca wywiadu polegaÂła odtÂąd na Âżmudnym i drobiazgowym gromadzeniu wyrywkowych informacji, ktĂłre dopiero po pewnym czasie ukÂładaÂły siĂŞ w logicznÂą caÂłoÂśĂŚ. OÂśrodek dyspozycji operacyjnej dla caÂłej machiny wywiadu znajdowaÂł siĂŞ w jego centrali, realizujÂącej zadania, w odpowiedzi na zlecenia najwyÂższych oÂśrodkĂłw decyzyjnych w paĂąstwie i w armii. Na sukces wywiadowczy nakÂładaÂły siĂŞ dziaÂłania wszystkich ogniw zdobywania, ewidencji i analizy danych. Agentura dostarczaÂła informacje podstawowe. TysiÂące takich informacji docieraÂło do central wywiadu, gdzie systematyzowano je i opracowywano. JeÂżeli wciÂąÂż brakowaÂło jakiegoÂś fragmentu ukÂładanki, zlecano wÂłaÂściwej filii wywiadu zdobycie uzupeÂłniajÂących danych. Wszystkie informacje uznawano za wiarygodne tylko wĂłwczas, gdy znajdowaÂły potwierdzenie w niezaleÂżnych ÂźrĂłdÂłach.

DziaÂłania tajnych sÂłuÂżb wojskowych wspomagaÂł wywiad polityczny. Starano siĂŞ utrudniĂŚ i zdezorganizowaĂŚ mobilizacjĂŞ przeciwnika. Przygotowywano na duÂżÂą skalĂŞ dywersjĂŞ i sabotaÂż. Carska ochrana upowszechniÂła

system prowokacji politycznej,

opierajÂący siĂŞ na wÂłasnej agenturze i olbrzymich subwencjach finansowych.

W okresie rewolucji 1905 roku JapoĂączycy wprowadzili do operacji wywiadowczych motyw dywersji politycznej o cechach agentury wpÂływu, jako czynnika destrukcji na wrogim terenie. Wywiad japoĂąski staraÂł siĂŞ wÂłÂączyĂŚ do wspĂłÂłpracy dywersyjno-wywiadowczej radykalnÂą opozycjĂŞ w Rosji, wspomagajÂąc jÂą finansowo i udzielajÂąc jej pomocy technicznej. W Szwajcarii zorganizowano kursy sabotaÂżowo-dywersyjne dla przyszÂłych dowĂłdcĂłw oddziaÂłĂłw terrorystycznych. PieniÂądze szÂły przede wszystkim na zakup broni i materiaÂłĂłw wybuchowych oraz akcje propagandowe. ZakÂładano, Âże wystÂąpienia rewolucjonistĂłw i mniejszoÂści narodowych wstrzÂąsnÂą podstawami paĂąstwa carĂłw, co miaÂło spowodowaĂŚ zamĂŞt w armii rosyjskiej i osÂłabiĂŚ potĂŞgĂŞ militarnÂą Rosji na Dalekim Wschodzie, a przynajmniej mogÂły przeszkodziĂŚ mobilizacji wojsk, ktĂłre miaÂły byĂŚ wysÂłane z europejskiej czĂŞÂści imperium do MandÂżurii.

Dla realizacji tych celĂłw JapoĂączycy nawiÂązali kontakt m. in. z PolskÂą PartiÂą SocjalistycznÂą, ktĂłrej przewodziÂł JĂłzef PiÂłsudski. PodjĂŞta przez PolakĂłw wspĂłÂłpraca z wywiadem japoĂąskim byÂła aktem luÂźnego porozumienia o Âświadczeniu wzajemnych usÂług, bez zobowiÂązaĂą politycznych ze strony Japonii. PiÂłsudski zgodziÂł siĂŞ dostarczaĂŚ JapoĂączykom wiadomoÂści polityczne oraz wspĂłÂłpracowaĂŚ w organizowaniu dywersji i akcji zbrojnych na terytorium Rosji. W ograniczonym zakresie PPS zostaÂła zobowiÂązana do dostarczania informacji o charakterze wywiadowczym ze swych obserwacji wojskowych. Na zorganizowanie sabotaÂżu na kolei transsyberyjskiej i rozciÂągniĂŞcie sieci wywiadowczej wewnÂątrz Rosji, a przede wszystkim za podjĂŞcie dywersji politycznej przeciwko caratowi, JapoĂączycy udzielili PPS doÂśĂŚ znacznej pomocy finansowej (obecnie byÂłaby to kwota ok. oÂśmiu i pĂłÂł miliona dolarĂłw). PiÂłsudski zamierzaÂł nadaĂŚ wspĂłÂłpracy wywiadowczej o wiele gÂłĂŞbszy charakter, ale JapoĂączycy nie mogli, albo nie chcieli wiÂązaĂŚ siĂŞ pomocÂą polskÂą, gÂłĂłwnie przez wzglÂąd na interesy Niemiec i Austro-WĂŞgier, gdzie z wielkÂą ostroÂżnoÂściÂą odnoszono siĂŞ do irredenty polskiej. OdmĂłwili wiĂŞc podpisania z PiÂłsudskim ÂściÂślejszej umowy wywiadowczej. PrzywĂłdca PPS sÂądziÂł, Âże umowa taka bĂŞdzie umoÂżliwiaÂła realizacjĂŞ celĂłw politycznych ruchu polskiego w Rosji. ChociaÂż wyszedÂł z inicjatywÂą stworzenia wÂłasnej agentury na potrzeby Kempeitai, to JapoĂączycy nie widzieli w nim swojego agenta.

Ochrana doÂśĂŚ szybko wpadÂła na trop wywrotowej dziaÂłalnoÂści JapoĂączykĂłw. Efektem podjĂŞtych czynnoÂści operacyjnych byÂła publikacja w 1906 r. czĂŞÂści zdobytych dokumentĂłw: "Rewolucja od podszewki: zbrojne powstanie w Rosji za pieniÂądze japoĂąskie". Autorzy broszury dotykali zaledwie istoty zagadnienia, co i tak w swej treÂści wydawaÂło siĂŞ wtedy niewiarygodne. Niemal powszechnie odrzucano ogÂłoszone rewelacje, traktujÂąc je jako kolejnÂą prĂłbĂŞ prowokacji ochrany.

Kilka lat pĂłÂźniej sytuacja powtĂłrzyÂła siĂŞ przy opisywaniu wspĂłÂłpracy kierownictwa polskiego ruchu niepodlegÂłoÂściowego z przedstawicielami wywiadu Austro-WĂŞgier, szykujÂącego siĂŞ do wojny z RosjÂą. Pisano o "wielkim spisku przeciwko Rosji", "szkole powstaĂączej w Krakowie", "uprawianiu szpiegostwa" przez ZwiÂązek Walki Czynnej itd. OskarÂżenia wydawaÂły siĂŞ absurdalne. "Szpiclowskie brednie" -- odpowiadaÂł "NaprzĂłd" w maju 1910 r. Po interwencji dyplomatycznej Rosji wÂładze austriackie podjĂŞÂły oficjalne Âśledztwo, ktĂłre nie przyniosÂło efektĂłw. Kompetentne czynniki wywiadu zwyczajnie kÂłamaÂły, zaprzeczajÂąc wszystkiemu. SÂłuÂżby specjalne rzÂądzÂą siĂŞ bowiem swoimi prawami i niemoÂżliwe jest wyjawienie wspĂłÂłczeÂśnie prawdy o uwidocznionych przypadkowo powiÂązaniach oraz kontaktach operacyjnych. Dopiero z perspektywy czasu, majÂąc dostĂŞp do wÂłaÂściwych dokumentĂłw, moÂżna potwierdziĂŚ lub zaprzeczyĂŚ wczeÂśniejszym "przeciekom". Teraz wiemy, Âże doniesienia o wspĂłÂłpracy wywiadowczej polsko-austriackiej byÂły prawdziwe, oddawaÂły istotĂŞ zagadnienia, ukazywaÂły wierzchoÂłek "gĂłry lodowej".

Wywiady Austro-WĂŞgier i Niemiec zamierzaÂły wykorzystaĂŚ doÂświadczenia japoĂąskie przy podjĂŞciu wspĂłÂłpracy z grupami rewolucyjnymi, ktĂłre wystĂŞpowaÂły przeciwko caratowi. WypracowanÂą przez JapoĂączykĂłw formuÂłĂŞ prowadzenia agentury zbiorowej uzupeÂłniono o elementy wspomagania politycznego i logistycznego podejmowanych przy jej pomocy akcji specjalnych, jako podpory wÂłaÂściwych dziaÂłaĂą rozpoznawczych wywiadu oraz planowanych operacji militarnych. GÂłĂłwne zaÂłoÂżenia planu zrewolucjonizowania Rosji na wypadek wojny powstaÂły w Berlinie.

FazĂŞ wykonawczÂą tego planu w zakresie spraw polskich przejÂąÂł wywiad austriacki. W latach 1908--1914 sÂłuÂżby wywiadu Austro-WĂŞgier i Niemiec tworzyÂły wiĂŞc praktyczne moÂżliwoÂści dziaÂłania ruchowi niepodlegÂłoÂściowemu, jako swoiÂście pojmowanej dywersji rewolucyjnej. Pomoc dla politycznych i wojskowych poczynaĂą PiÂłsudskiego i reprezentowanych przez niego ugrupowaĂą wynikaÂła rĂłwnieÂż z koniecznoÂści kontroli jego postĂŞpowania i trzymania w ryzach polskich dÂąÂżeĂą wolnoÂściowych. Sam PiÂłsudski uÂżywaÂł powiÂązaĂą wywiadowczych jako narzĂŞdzia dziaÂłania politycznego.

Wspieranie zbrojnego ruchu PiÂłsudskiego, wykorzystywanie go do celĂłw wywiadowczych i dywersyjnych, byÂło Âświadomie zaplanowanÂą operacjÂą, prowadzonÂą przez centralĂŞ wywiadu w Wiedniu. W ksiĂŞgach ewidencyjnych wywiadu austriackiego pod kryptonimem "Konfident R" wystĂŞpowaÂła zbiorowa agentura caÂłej organizacji militarno-politycznej, oddanej przez PiÂłsudskiego do dyspozycji wywiadu Austro-WĂŞgier. ByÂł to jednoczeÂśnie kryptonim operacji. "W zaleÂżnoÂści od intensywnoÂści dziaÂłaĂą wywiadowczej sÂłuÂżby pokojowej lub jej rozbudowy przekazywane bĂŞdÂą przeze mnie Âśrodki pieniĂŞÂżne konfidentowi - pisaÂł w raporcie oficer prowadzÂący kontakt z "Konfidentem R" o zawartej w grudniu 1912 r. umowie wywiadowczej z PiÂłsudskim - dziĂŞki czemu posiadam odpowiedniÂą moÂżliwoÂśĂŚ nacisku". Formowane przez AustriakĂłw w Galicji oddziaÂły paramilitarne miaÂły staĂŚ siĂŞ zaczynem ruchĂłw rewolucyjnych w KrĂłlestwie Polskim po wybuchu wojny i ÂświadczyĂŚ o tendencjach powstaĂączych PolakĂłw przeciw Rosji. W zakresie dziaÂłaĂą bezpoÂśrednich instrukcje mobilizacji wywiadu okreÂślaÂły "ustalenie zasad niszczenia kolei, drĂłg i telegrafĂłw w Rosji przez 'R' ". Ostatnia umowa wywiadowcza z 30 lipca 1914 r. przewidywaÂła "zorganizowanie band", a nastĂŞpnie "napad na tereny DÂąbrowy GĂłrniczej, aby rozpĂŞtaĂŚ ruch rewolucyjny". Cytowane fragmenty najlepiej ukazujÂą zaplecze akcji strzeleckiej w sierpniu 1914 r. i intencje jej sponsorĂłw.

GwaÂłtowny rozwĂłj sÂłuÂżb wywiadowczych nastÂąpiÂł w okresie dwĂłch wojen Âświatowych, gÂłĂłwnie za sprawÂą ogĂłlnego postĂŞpu technicznego. Ze struktur operacyjnych wyodrĂŞbniono ostatecznie dziaÂłania specjalne. Organa bezpieczeĂąstwa i wywiadu ZwiÂązku Radzieckiego tworzyÂły w tym zakresie caÂłe struktury operacyjne, ktĂłre byÂły powiÂązane z aparatem wÂładzy Kremla. Agentury komunistyczne instalowano w krajach, gdzie ZSRR chciaÂł mieĂŚ swoje wpÂływy i moÂżliwoÂśĂŚ destrukcji politycznej. Czynnik ideologiczny staÂł siĂŞ stopniowo elementem gry o wÂładzĂŞ w rĂŞkach sÂłuÂżb wywiadowczych. Anglicy upowszechnili przy tym zasady kontroli informacyjnej w ukÂładzie podwĂłjnych agentĂłw, jako metodĂŞ dezinformacji przeciwnika. System agentĂłw wpÂływu uformowaÂł siĂŞ w koĂącu w odrĂŞbnÂą kategoriĂŞ operacyjnÂą tajnych sÂłuÂżb, ÂłÂączÂąc w sobie elementy pracy wywiadowczej i kontrwywiadowczej.

WspĂłÂłczesne wywiady majÂą specjalne kontakty, ktĂłre nie mieszczÂą siĂŞ w kanonie zwykÂłych agentur. SÂą to

kontakty wyÂższego rzĂŞdu,

szczegĂłlnego znaczenia i pod specjalnym nadzorem. NaleÂżÂą do sfery rzeczywistoÂści trudno uchwytnej dla postronnego obserwatora, gdzie decyzje, przyporzÂądkowane instytucjonalnie rĂłÂżnym ciaÂłom i organizacjom poza wywiadem, udaje siĂŞ dostrzec dopiero w fazie wykonania. Oficer wywiadu, prowadzÂący operacyjnie "kontakt" specjalny, dziaÂła zwykle wedÂług sÂłownych instrukcji i na podstawie bezpoÂśrednich uzgodnieĂą z agentem, przewaÂżnie bez Âśladu dokumentacyjnego. Ta kategoria tajnych wspĂłÂłpracownikĂłw nie ma ÂścisÂłego okreÂślenia. Oddanie ÂłÂącznej, grupowej charakterystyki tej struktury utrudnia duÂże zrĂłÂżnicowanie i zindywidualizowanie operacji wywiadowczych, odmiennoÂśĂŚ lokalnych warunkĂłw dziaÂłania oraz rĂłÂżnorodnoÂśĂŚ motywĂłw podejmowanej wspĂłÂłpracy. W przeszÂłoÂści najliczniejszÂą grupĂŞ stanowili agenci, dziaÂłajÂący z pobudek ideowych, ale korzystajÂący z materialnego wsparcia tajnych sÂłuÂżb, gÂłĂłwnie dla utrzymania organizacyjnych form reprezentowanego ruchu i jego propagandy. PĂłÂźniej zastÂąpili ich pÂłatni agenci. Z takich wÂłaÂśnie zwiÂązkĂłw rozwinÂąÂł siĂŞ w drugiej poÂłowie XX w. wywiad polityczny i agentury wpÂływĂłw.

Agent wpÂływu politycznego dziaÂła w interesie wÂłasnym, osobistym lub grupowym oraz w interesie sÂłuÂżb specjalnych, z ktĂłrymi jest powiÂązany. Wykonuje zadania specjalne przy pomocy organizacji, ktĂłre funkcjonujÂą poza wywiadem. W razie koniecznoÂści otrzymuje wspomaganie aparatu klasycznego wywiadu. Jest to agent wpÂływu wyÂższego rzĂŞdu, podejmujÂący osobiÂście decyzje z wysokiego poziomu wÂładzy w strukturach paĂąstwa lub wpÂływowej organizacji, albo dziaÂłajÂący bezpoÂśrednio przy osobie lub kierowniczej grupie osĂłb, na ktĂłre skoncentrowane sÂą wysiÂłki sÂłuÂżb specjalnych dla zdominowania i przejĂŞcia kontroli nad reprezentowanÂą formacjÂą lub ukÂładem politycznym.

Nie ma jednego wzorca agentury wpÂływu politycznego. MoÂżna mĂłwiĂŚ jedynie o zaÂłoÂżeniach ogĂłlnych i wÂłaÂściwoÂściach rozwijanej sieci wywiadowczej, ktĂłra w zderzeniu z rzeczywistoÂściÂą przybiera okreÂślony ksztaÂłt, wÂłaÂściwy dla indywidualnych cech i uwarunkowaĂą politycznych. Agentura wpÂływu jest strukturÂą ÂściÂśle powiÂązanÂą z politykÂą paĂąstwa lub paĂąstw, kontrolujÂących jÂą za poÂśrednictwem aparatu klasycznego wywiadu. Przy budowie agentury wybiera siĂŞ na poczÂątku ugrupowanie, reprezentujÂące okreÂślonÂą opcjĂŞ politycznÂą, ktĂłre moÂże byĂŚ noÂśnikiem wspĂłlnego programu, a w dÂłuÂższej perspektywie zabezpieczyĂŚ wÂłasne interesy polityczne. Przez polityczne i materialne wsparcie doprowadza siĂŞ nastĂŞpnie do rozbudowy obserwowanego ugrupowania i jego bazy, osÂłabiajÂąc jednoczeÂśnie konkurencyjne grupy polityczne i wprowadza siĂŞ "swoich" ludzi w elity rzÂądzÂące. Pierwsze kontakty inicjowaÂły zwiÂązki o charakterze czysto wywiadowczym przedstawicieli ruchu, przez ktĂłrych prowadzono potem operacyjnie agenturĂŞ.

Mechanizm ten rozwinÂąÂł siĂŞ obecnie w tym kierunku, Âże operacyjne kontakty wywiadowcze utrzymywane sÂą z reguÂły poza podstawowÂą strukturÂą danego ugrupowania, ktĂłrego kierownictwo moÂże nawet nie zdawaĂŚ sobie sprawy z "prowadzenia" go z zewnÂątrz, przez obcy wywiad, albo organa bezpieczeĂąstwa wÂłasnego paĂąstwa i faktycznego ÂźrĂłdÂła pochodzenia ÂśrodkĂłw materialnych, otrzymywanych na bieÂżÂące prace. Tajne sÂłuÂżby mogÂą w ten sposĂłb wpÂływaĂŚ od wewnÂątrz na dziaÂłalnoÂśĂŚ organizacji lub ruchĂłw politycznych, majÂąc na celu wszczepienie im obcych poglÂądĂłw lub koncepcji ideologicznych, jeÂśli odbiegaÂły one od przyjĂŞtych zaÂłoÂżeĂą. Agentury wpÂływu instaluje siĂŞ rĂłwnieÂż dla samej kontroli poczynaĂą organizacji, bez modyfikacji jej dziaÂłaĂą od zewnÂątrz. WspĂłÂłpracownikĂłw wywiadu o skrywanej toÂżsamoÂści zastĂŞpujÂą agenci o podwĂłjnej toÂżsamoÂści.

PodstawÂą dziaÂłalnoÂści wywiadu pozostaje wszĂŞdzie agentura. Stanowi ona o sile i skutecznoÂści wszystkich dziaÂłaĂą specjalnych. Tajnych wspĂłÂłpracownikĂłw klasycznego wywiadu agenturalnego uwidacznia siĂŞ w wewnĂŞtrznej ewidencji konfidentĂłw. Natomiast wspĂłÂłpracownicy agentur wpÂływu sÂą wprowadzani do sieci konfidencjonalnej pod postaciÂą agentury zbiorowej, przez jej trzon albo kontakt operacyjny, na hasÂło lub kryptonim operacji wywiadowczej. Kryptonim operacji stanowi kod identyfikacyjny agentury. Poza nazwÂą wÂłasnÂą kryptonim ten moÂże okreÂślaĂŚ organizacjĂŞ albo osobĂŞ, pod ktĂłrÂą prowadzi siĂŞ wydzielonÂą akcjĂŞ. ToteÂż zdobycie wyrywkowych danych osobowych z ewidencji agentury jest w tym wypadku czĂŞsto mylÂące. Informacje te nie dajÂą rzeczywistej wiedzy na temat zasiĂŞgu sieci agenturalnej, mogÂą zaÂświadczyĂŚ jedynie o poziomie penetracji wywiadowczej na szczeblach wÂładzy paĂąstwowej lub w innych organizacyjnych strukturach politycznych. W aktach operacyjnych zostaje odnotowywany sam kontakt, a wspĂłÂłpracownicy agentury pozostajÂą niewidoczni dla zwykÂłej ewidencji. Ich toÂżsamoÂśĂŚ jest skrywana, na zasadach podwĂłjnego rejestru konfidentĂłw. Za jednÂą lub kilkoma osobami, wprowadzonymi w bezpoÂśredni kontakt wywiadowczy, stoi nieraz caÂły zastĂŞp Âświadomych lub nieÂświadomych wspĂłÂłpracownikĂłw, tworzÂących anonimowÂą dla ewidencji agenturĂŞ wpÂływu. Zwykle tylko przywĂłdcy organizacji, ktĂłra korzystaÂła z zewnĂŞtrznego wsparcia obcego wywiadu, orientowali siĂŞ w charakterze tych zwiÂązkĂłw, dziaÂłajÂąc w imiĂŞ wspĂłlnych interesĂłw politycznych.

Wszystko to sprawia, Âże agenci wpÂływu naleÂżÂą do osĂłb o najÂściÂślej strzeÂżonej toÂżsamoÂści w ewidencji wywiadu. DziaÂłajÂą w okreÂślonym systemie powiÂązaĂą, czĂŞsto o charakterze publicznym. Wobec tych osĂłb nie ma zastosowania okreÂślenie superagenta, profesjonalisty, pracujÂącego w samotnoÂści, jak to moÂże mieĂŚ miejsce w wypadku klasycznego wywiadu. Agent wpÂływu politycznego nigdy nie dziaÂła w pojedynkĂŞ, funkcjonuje w okreÂślonym systemie zaleÂżnoÂści i powiÂązaĂą wywiadowczych i sÂłuÂżbowych, z racji oficjalnie peÂłnionych obowiÂązkĂłw, oraz prywatnych koneksji i znajomoÂści. W tym sensie agentura wpÂływu jest pojĂŞciem umownym, oznaczajÂącym bardziej

system politycznej kontroli informacyjnej,

niÂż konkretnÂą osobĂŞ lub krÂąg osĂłb, pozostajÂących ze sobÂą w nieformalnym ukÂładzie i powiÂązaniach wywiadowczych. Nie moÂżna przy tym mĂłwiĂŚ o dÂąÂżeniu do absolutnej kontroli informacyjnej, wyÂłÂączajÂąc z tego jedynie systemy totalitarne. Z reguÂły chodzi o dziaÂłania stymulujÂące wydarzenia o szerszym zakresie, albo sprzyjanie lub wspomaganie naturalnych politycznych tendencji rozwojowych w miejscach zainteresowaĂą tajnych sÂłuÂżb. Agentury wywiadowcze dziaÂłajÂą stale, ale wyÂłonione z nich agentury wpÂływu mogÂą byĂŚ uaktywniane czasowo, w okresach waÂżnych rozstrzygniĂŞĂŚ politycznych, w formie jednorazowych akcji specjalnych, ktĂłre zostajÂą wyodrĂŞbnione z innych operacji, prowadzonych w dÂłuÂższej perspektywie czasowej. Zdarza siĂŞ, Âże centrale wywiadowcze prowadzÂą "podwĂłjnÂą" i nieszczerÂą grĂŞ wobec podlegÂłych agentur, ktĂłre wbrew wÂłasnym intencjom i dÂąÂżeniom stajÂą siĂŞ narzĂŞdziem destrukcji politycznej na swoim terenie dziaÂłania.

ÂŹrĂłdÂło: http://niniwa2.cba.pl/agentura-wplywu.htm

Agenci SB byli nawet w kĂłÂłku tanecznym
RozmawiaÂł Tomasz Kurs 2007-06-28, ostatnia aktualizacja 2007-06-28 17:50:15.0

Renata GieszczyĂąska i PaweÂł Warot, historycy z olsztyĂąskiego IPN-u, twĂłrcy gÂłoÂśnej juÂż wystawy "Twarze olsztyĂąskiej bezpieki", opowiedzieli w "Gazeta Cafe", jak szukali materiaÂłĂłw do ekspozycji, a takÂże o kolejnych projektach badawczych instytutu.

Tomasz Kurs: Jakie sÂą reakcje po otwarciu wystawy, czy zgÂłaszajÂą siĂŞ ludzie?

Renata GieszczyĂąska: Wystawa spotkaÂła siĂŞ z duÂżym zainteresowaniem. Kilka osĂłb, ktĂłre jÂą obejrzaÂły, byÂło bardzo zaskoczonych, gdy zobaczyÂło na fotografiach swoich sÂąsiadĂłw. NiektĂłrzy upominali siĂŞ o wystawĂŞ "twarzy olsztyĂąskich komunistĂłw". Reakcje? Jedni chcÂą oglÂądaĂŚ takie ekspozycje i uwaÂżajÂą je za potrzebne, inni zupeÂłnie negujÂą naszÂą pracĂŞ. Wystarczy zajrzeĂŚ na fora internetowe, Âżeby dostrzec, Âże spoÂłeczeĂąstwo jest podzielone.

Czy po otwarciu wystawy odezwaÂł siĂŞ jakiÂś skruszony funkcjonariusz?

R.G: - Nie mieliÂśmy jeszcze do czynienia ze skruszonym esbekiem. I nie liczyÂłabym, Âże taki siĂŞ znajdzie. Ci ludzie kiedyÂś zobowiÂązali siĂŞ do pracy w SB i ciÂągle trzymajÂą siĂŞ razem. TÂłumaczÂą, Âże ich praca byÂła legalna, a oni wykonywali rozkazy. Mamy do czynienia z solidarnoÂściÂą grupowÂą. WyÂłamanie siĂŞ z niej traktowane by byÂło jako zdrada ideaÂłĂłw formacji.

Przy zdjĂŞcia funkcjonariuszy sÂą tylko krĂłtkie notki biograficzne, nie ma opisu ich dziaÂłalnoÂści. Dlaczego nie przedstawili PaĂąstwo, co majÂą na sumieniu poszczegĂłlni esbecy? Czy aÂż tak trudno dotrzeĂŚ do materiaÂłĂłw na ten temat?

R.G.: - ZamysÂł wystawy polega na tym, Âże pokazujemy kadrĂŞ kierowniczÂą. Dodatkowe treÂści sprawiÂłyby, Âże ekspozycja przestaÂłaby byĂŚ czytelna. Gdyby opisywaĂŚ takÂże konkretne sprawy, zabrakÂłoby na nie miejsca. LiczyliÂśmy takÂże, Âże rĂłwnoczeÂśnie wyjdzie publikacja, ktĂłra poszerza informacje z wystawy. Zostanie jednak wydana nieco pĂłÂźniej.

Co znajdziemy w ksiÂąÂżce "Twarze olsztyĂąskiej bezpieki"?

R.G.: - KtoÂś kto spodziewa siĂŞ fabuÂły, bĂŞdzie zawiedziony. Przede wszystkim bĂŞdzie tam wiĂŞcej sylwetek pracownikĂłw sÂłuÂżby bezpieczeĂąstwa i informacje o strukturze bezpieki. Nie byÂło moÂżliwe i nie jest naszym zadaniem pisanie, kto jest odpowiedzialny np. za czyjÂąÂś ÂśmierĂŚ.

Trudno byÂło dotrzeĂŚ do dokumentĂłw?

R.G.: - Po wojnie byÂła wiĂŞksza rotacja w szeregach sÂłuÂżby. Dokumentacja powstawaÂła w jĂŞzyku polskim, rosyjskim, dokumenty byÂły takÂże pisane szwabachÂą, wielu brakowaÂło. Potem w dokumentach panowaÂł juÂż wiĂŞkszy porzÂądek.

Czy sÂą Âślady "czyszczenia" archiwĂłw, jak skutecznie to robiono?

R.G.: - Akta czĂŞsto byÂły niekompletne, czasem znajdowaliÂśmy tylko okÂładki. Trudno powiedzieĂŚ, czy ktoÂś celowo usuwaÂł dokumenty, czy wynikaÂło to z chaosu organizacyjnego.

PaweÂł Warot: - Dotychczas nie spotkaÂłem siĂŞ jednak z przypadkiem, Âże coÂś zniszczono bez Âśladu. Zwykle zostajÂą inne dokumenty, z ktĂłrych moÂżna siĂŞ dowiedzieĂŚ, co i dlaczego zostaÂło wyczyszczone.

Jak zmieniaÂła siĂŞ bezpieka?

P.W.: - Po wojnie stosowano najostrzejsze metody, a funkcjonariusze mieli najwiĂŞksze uprawnienia. Zwykli ludzie nawet to wykorzystywali, podajÂąc siĂŞ za ubekĂłw. Film "PuÂłkownik Kwiatkowski" [bohater podszyÂł siĂŞ za wysokiego funkcjonariusza UB - przyp. red.] pokazuje, jakie sÂłuÂżba miaÂła wĂłwczas moÂżliwoÂści. ZmieniÂło siĂŞ to trochĂŞ po ucieczce na ZachĂłd JĂłzefa ÂŚwiatÂły [z-cy komendanta UB w Olsztynie, a pĂłÂźniej wysokiego funkcjonariusza ministerstwa bezpieczeĂąstwa publicznego - przyp. red.], ktĂłrego biogram teÂż jest na naszej wystawie i po odwilÂży 1956 r. DoszÂło do sytuacji, Âże tajni wspĂłÂłpracownicy nie chcieli donosiĂŚ, bo mieli w pamiĂŞci wydarzenia na WĂŞgrzech. Tam spoÂłeczeĂąstwo samo wymierzaÂło kary donosicielom.

R.G.: - W latach 80. moÂżna mĂłwiĂŚ o drugim okresie ÂświetnoÂści sÂłuÂżb. Liczba tajnych wspĂłÂłpracownikĂłw byÂła najwiĂŞksza w historii, przekraczaÂła nawet tĂŞ z lat 50.

Jak wyglÂądaÂła typowa kariera w SB. Co to byli za ludzie, czym siĂŞ kierowali, jakÂą mieli mentalnoÂśĂŚ?

R.G.: - PrzewaÂżnie sÂłuÂżbĂŞ w SB ludzie ci traktowali jako szansĂŞ na awans spoÂłeczny, wstĂŞpowali teÂż, by siĂŞ dorobiĂŚ. ZdarzaÂło siĂŞ, Âże zaczynali jako wartownicy, a koĂączyli, bĂŞdÂąc generaÂłami. Jednak wÂśrĂłd funkcjonariuszy olsztyĂąskiej SB byli takÂże ludzie juÂż wyksztaÂłceni, absolwenci przedwojennych uniwersytetĂłw. Wielu koĂączyÂło w trakcie sÂłuÂżby prestiÂżowe uczelnie.

PW: - ByÂł teÂż wypadek, Âże w jednym z miast urzÂąd bezpieczeĂąstwa przestaÂł niemal istnieĂŚ, gdy wyrzucono z pracy funkcjonariuszy, ktĂłrzy kupili sobie Âświadectwa maturalne. Wielu esbekĂłw byÂło bardzo przywiÂązanych do sÂłuÂżby. Mamy dokumenty mĂłwiÂące, Âże przechodzÂący na emeryturĂŞ esbek chciaÂł jeszcze przyjÂąĂŚ pracĂŞ portiera w hotelu, Âżeby tylko mĂłc dalej donosiĂŚ.

Jak wyglÂądaÂła specyfika pracy bezpieki na Warmii i Mazurach?

R.G.: - Specyfika wynikÂła z tego, Âże przed wojnÂą nie byÂło tu paĂąstwa polskiego. DziaÂłaniom sÂłuÂżb sprzyjaÂła dezintegracja tutejszej spoÂłecznoÂści.

PW: - Ja to porĂłwnujĂŞ z sytuacjÂą w Nowej Hucie, gdzie wÂładze staraÂły siĂŞ od zera budowaĂŚ spoÂłeczeĂąstwo socjalistyczne. SÂłuÂżba bezpieczeĂąstwa najpierw zwalczaÂła u nas werwolf [niemieckÂą partyzantkĂŞ - przyp. red.], potem objĂŞÂła inwigilacjÂą autochtonĂłw. Pod obserwacjÂą byli Niemcy, Warmiacy, Mazurzy. KolejnÂą waÂżnÂą grupĂŞ do rozpracowania stanowiÂła mniejszoÂśĂŚ ukraiĂąska - wydziaÂły inwigilujÂące przesiedleĂącĂłw dziaÂłaÂły bardzo prĂŞÂżnie. TakÂże wszyscy cudzoziemcy odwiedzajÂący nasz region dostawali "obstawĂŞ" 24 godz. na dobĂŞ. Niemal kaÂżdy nadawaÂł siĂŞ do rozpracowania.

Jaka byÂła skutecznoÂśĂŚ olsztyĂąskiej SB w rozpracowywaniu Âśrodowisk: naukowego, kulturalnego i innych?

R.G.: - Trudno to jeszcze oceniĂŚ. Prowadzimy projekt badawczy dotyczÂący inwigilacji Âśrodowiska naukowego. ZakoĂączymy go w 2009 r. BĂŞdziemy publikowaĂŚ czĂŞÂściowe wyniki badaĂą. Werbowano jednak nie tylko naukowcĂłw i ludzi kultury. RĂłwnie cenni dla sÂłuÂżb mogli byĂŚ mechanik w PGR-rze czy portier w hotelu. Agenci byli nawet w kĂłÂłku tanecznym.

P.W.: - SÂą teÂż materiaÂły obciÂąÂżajÂące samych esbekĂłw, np. notatki mĂłwiÂące o tym, Âże szef powiatowego SB zadzwoniÂł po milicjĂŞ, a ta spaÂłowaÂła do nieprzytomnoÂści szefa restauracji, ktĂłry mu "podpadÂł".

RozmawiaÂł Tomasz Kurs\

http://miasta.gazeta.pl/olsztyn/1,86633,4264409.html

SOCJOTECHNIKA => Cenzura, Dezinformacja, Agentura w Internecie => Wątek zaczęty przez: Leszek Maj 21, 2009, 20:39:18