Rozmowa, jako narzĂŞdzie ksztaÂłtowania stosunkĂłw miĂŞdzyludzkich.

Rozmowa, jako narzĂŞdzie ksztaÂłtowania stosunkĂłw miĂŞdzyludzkich.
(Oprac. L.)

Jak nakÂłoniĂŚ czÂłowieka, aby wykonaÂł dla nas jakÂąÂś pracĂŞ, zdobyÂł siĂŞ na wysiÂłek lub wydaÂł dla nas swoje pieniÂądze? JeÂśli chcesz nakÂłoniĂŚ go do tego w trakcie bezpoÂśredniej rozmowy, to niezwykle waÂżny jest sposĂłb, w jaki zwrĂłcisz siĂŞ do niego w tej sprawie. WaÂżny jest sposĂłb 1) w jaki nawiÂąÂżesz z nim kontakt, 2) w jaki okreÂślisz swojÂą z nim relacjĂŞ, 3) ustalisz z nim podstawĂŞ kontaktu i 4) w jaki zmotywujesz go do dziaÂłania. JeÂśli w ktĂłrymÂś z wymienionych punktĂłw postÂąpisz Âźle, to Twoja rozmowa moÂże okazaĂŚ siĂŞ nieskuteczna.

1.   NawiÂązanie kontaktu.
O nawiÂązaniu kontaktu moÂżemy mĂłwiĂŚ wĂłwczas, gdy ustalona zostanie jakaÂś wspĂłlna pÂłaszczyzna odniesienia. PÂłaszczyznÂą odniesienia moÂże staĂŚ siĂŞ dowolna sfera, byle tylko zostaÂła wyraÂźnie zaakcentowana jako wspĂłlna dla obu partnerĂłw. NawiÂązanie kontaktu moÂże w zasadzie nastÂąpiĂŚ w oparciu o dowolny element, jeÂżeli zostanie on ustalony jako wspĂłlny, np. wspĂłlne zainteresowanie (czymÂś, kimÂś), wspĂłlny interes, wspĂłÂłzaleÂżnoÂśĂŚ (np. w pracy).

2.   Ustalenie relacji miĂŞdzy rozmĂłwcami.
RozmawiajÂąc z drugim czÂłowiekiem musimy po prostu przyjÂąĂŚ w stosunku do niego jednÂą z trzech moÂżliwych postaw: 1) obaj jesteÂśmy tak samo waÂżni, 2) jestem waÂżniejszy niÂż ty, 3) ty jesteÂś waÂżniejszy niÂż ja. To, jakÂą przyjÂąÂłeÂś postawĂŞ, znajdzie niewÂątpliwie swĂłj wyraz w sposobie prowadzenia rozmowy. SzansĂŞ porozumienia masz tylko wĂłwczas, gdy wybraÂłeÂś wÂłaÂściwÂą relacjĂŞ, to znaczy takÂą, ktĂłrÂą zaakceptowaÂł rĂłwnieÂż twĂłj partner.

3.   Ustalenie podstawy kontaktu.
PodstawÂą kontaktu jest przesÂłanie, jakie implicite komunikujesz partnerowi. PrzesÂłanie to ma trzy warianty: 1) wiem, Âże moÂżesz to zrobiĂŚ; 2) wiem, Âże nie moÂżesz tego zrobiĂŚ; 3) zobacz sam czy moÂżesz to zrobiĂŚ. Np. proszÂąc kogoÂś o coÂś daj mu jasno do zrozumienia "wiem, Âże moÂżesz to zrobiĂŚ".

4.   Przeprowadzenie strategii motywacyjnej.
Strategia motywacyjna to sposĂłb, w jaki chcesz skÂłoniĂŚ partnera do wykonania czegoÂś.

TYPY STRATEGII MOTYWACYJNYCH

Strategia proÂśby.
Strategia ta wystĂŞpuje w dwĂłch odmianach: 1) w relacji miĂŞdzy partnerami "ty jesteÂś waÂżniejszy niÂż ja" oraz 2) w relacji "ja jestem waÂżniejszy niÂż ty"
Ad 1) ProszÂąc o coÂś, uznajĂŞ swojÂą niÂższoÂśĂŚ w stosunku do Ciebie. Jest to moje wezwanie "bÂądÂź dobry" skierowane w TwojÂą stronĂŞ. Im mniej kosztuje CiĂŞ speÂłnienie mojej proÂśby (i im wiĂŞcej kosztuje mnie poproszenie CiĂŞ o coÂś) tym wiĂŞksza szansa na osiÂągniĂŞcie przeze mnie swego celu.
Ad 2) Tutaj proÂśba uzyskuje status ÂżÂądania. MotywacjÂą nie jest tu wezwanie "bÂądÂź dobry", lecz komunikat: "ja jestem waÂżniejszy niÂż ty, masz to zrobiĂŚ dla mnie. Masz to zrobiĂŚ, poniewaÂż ja tak chcĂŞ". Np.

- Mamo kup mi tego konia na biegunach
- Ty wiesz, jaki on jest drogi.
- ProszĂŞ, proszĂŞ, kup mi go...

Strategia proÂśby w funkcji ÂżÂądania jest skuteczna, jeÂśli juÂż wczeÂśniej ustalona jest przewaga psychiczna osoby, ktĂłra prosi. JeÂśli przewagi takiej nie ma, strategia nie odniesie skutku.
Zastanawiasz siĂŞ czasem dlaczego Twoje proÂśby nie skutkujÂą. ByĂŚ moÂże przyjmujesz niewÂłaÂściwÂą relacjĂŞ?

Strategia wartoÂści.
Strategia wartoÂści polega na wyborze argumentacji skÂłaniajÂącej partnera do dziaÂłania ze wzglĂŞdu na waÂżnoÂśĂŚ samej sprawy, np. zrĂłb to, bo sprawa jest tego warta, bo rzecz jest poÂżyteczna, cenna, zrĂłb to dla dobra ojczyzny, nauki, ludzkoÂści, postĂŞpu itd.
Strategia ta jest skuteczna w stosunku do czÂłowieka, ktĂłry rzeczywiÂście uzna sprawĂŞ za tak waÂżnÂą, Âże usprawiedliwi to jego wysiÂłek. Przedstawiona sprawa musi byĂŚ wiĂŞc dla niego waÂżniejsza od wysiÂłku wÂłoÂżonego w jej realizacjĂŞ. JeÂżeli nasz partner jest obojĂŞtny na argumenty wartoÂści lub uwaÂża, Âże to, co realnie moÂże zrobiĂŚ dla sprawy, nie zmieni sytuacji - strategia ta bĂŞdzie nieskuteczna.

Strategia korzyÂści
Strategia korzyÂści zawsze sprawdza siĂŞ w sferze biznesu. JeÂśli naprawdĂŞ przekonasz partnera, Âże to, czego od niego oczekujesz jest dla niego k o r z y s t n e , to dlaczego miaÂłby tego nie zrobiĂŚ? Aby posÂłuÂżyĂŚ siĂŞ tÂą strategiÂą musisz posiadaĂŚ odpowiedniÂą wiedzĂŞ z dziedziny, w ktĂłrej pracujesz, po to, aby mĂłc przedstawiĂŚ konkretnÂą argumentacjĂŞ. Niekiedy strategia korzyÂści funkcjonuje w wersji "masz swojÂą wielkÂą szansĂŞ". Roztacza siĂŞ tu po prostu przed partnerem obrazy "zÂłotych gĂłr". SkutecznoÂśĂŚ tej strategii opiera siĂŞ na zaÂłoÂżeniu, Âże otrzymanie propozycji, ktĂłra ma speÂłniĂŚ nasze marzenia, "zaÂślepia" nas zazwyczaj tak bardzo, Âże nie potrafimy zauwaÂżyĂŚ tego, co oczywiste, czyli zwykÂłego oszustwa. Dlatego naleÂży uwaÂżaĂŚ i w miarĂŞ moÂżliwoÂści sprawdzaĂŚ, czy mamy do czynienia z osobÂą wiarygodnÂą?

Strategia dowartoÂściowania.
KaÂżdemu z nas potrzebne jest uznanie spoÂłeczne. Poczucie wÂłasnej wartoÂści waÂżne jest dla kaÂżdego. Strategia ta polega na dowartoÂściowaniu partnera za pomocÂą przekazywania mu komunikatĂłw w rodzaju: "zrĂłb to, bo kto zrobi to lepiej niÂż ty", "zrĂłb to, w tobie caÂła nadzieja" etc.
Strategia ta nie skutkuje wobec osĂłb, ktĂłrych poczucie wÂłasnej wartoÂści tylko w niewielkim stopniu zaleÂżne jest od opinii spoÂłecznej.

Strategia zagroÂżenia.
"ZrĂłb to, bo jak nie to poÂżaÂłujesz!"
MoÂżna skÂłoniĂŚ kogoÂś do dziaÂłania wykorzystujÂąc w tym celu jego lĂŞk czy strach. SkutecznoÂśĂŚ zaleÂży tu wyÂłÂącznie od tego, czy dobrze wyczujemy, czego nasz partner siĂŞ obawia. JeÂżeli jednak strategia nie trafia w ÂźrĂłdÂło obaw, to stosujÂący tĂŞ strategiĂŞ moÂże straciĂŚ partnera natychmiast i czĂŞsto w sposĂłb nieodwracalny.

Strategia nacisku spoÂłecznego.
Nie Âżyjesz sam, Âżyjesz w spoÂłeczeĂąstwie. Nie jesteÂś wiĂŞc zaleÂżny tylko do siebie. To stwarza dogodne warunki do wywierania na Ciebie nacisku. Ludzie oczekujÂą, Âże zachowasz siĂŞ w sposĂłb zgodny z ich wyobraÂżeniami, tradycjÂą czy ogĂłlnie przyjĂŞtymi normami. Strategia ta bazuje na ludzkiej potrzebie przynaleÂżnoÂści do jakiejÂś grupy. SkÂłania siĂŞ partnera do okreÂślonych dziaÂłaĂą, niekoniecznie sÂłusznych powoÂłujÂąc siĂŞ na powszechne oczekiwania spoÂłeczne, mĂłwiÂące o tym jak powinno siĂŞ w danych sytuacjach zachowywaĂŚ. Niewykonanie czegoÂś miaÂłoby wzbudziĂŚ u partnera poczucie zaÂżenowania, wstydu czy winy.

STRATEGIE WPROWADZANIA NEGATYWNEGO PROGRAMU

Nie zawsze rozmowa, ktĂłrÂą prowadzimy ma skÂłoniĂŚ naszego rozmĂłwcĂŞ do bezpoÂśrednich dziaÂłaĂą. Niekiedy moÂżemy prowadziĂŚ dialog przede wszystkim po to, by w krĂłtszej lub dÂłuÂższej perspektywie uzaleÂżniĂŚ go od siebie. Temu celowi sÂłuÂżÂą strategie wprowadzania negatywnego programu. Strategie te polegajÂą na wprowadzeniu do ÂświadomoÂści lub podÂświadomoÂści drugiego czÂłowieka informacji o jego sÂłaboÂściach i najrĂłÂżniejszych zÂłych cechach. Jest to ten typ komunikacji, ktĂłry przekazuje mu informacjĂŞ typu: nie moÂżesz tego zrobiĂŚ, jesteÂś sÂłaby, nie dasz sobie rady, jesteÂś nikim, etc. Konsekwentnie stosowana, strategia ta odbiera w koĂącu czÂłowiekowi poczucie jego wÂłasnej wartoÂści.

1.   JesteÂś na to za sÂłaby. BÂądÂź realistÂą!
ZdarzyÂło Ci siĂŞ usÂłyszeĂŚ kiedyÂś powyÂższe zdanie? "BÂądÂź realistÂą" znaczy "oceĂą siĂŞ wÂłaÂściwie". Tyle, Âże ta "wÂłaÂściwa" ocena jest zawsze na TwojÂą niekorzyÂśĂŚ. Partner dialogu ustanawia relacjĂŞ "ja jestem waÂżniejszy niÂż ty". Daje sobie prawo oceny Ciebie, Twojego Âświata i Twoich decyzji. Ty wiesz gorzej. Ty siĂŞ mylisz w swoich ocenach. Chcesz za duÂżo. Nie jesteÂś tak dobry(a), Âżeby Ci siĂŞ powiodÂło. Ludzie konsekwentnie karmieni takim "realistycznym" sposobem myÂślenia wyrastajÂą na osoby pozbawione inwencji, uzaleÂżnione od decyzji otoczenia.
PrzykÂład: syn mĂłwi do ojca: - Tato, zdecydowaÂłem siĂŞ zdawaĂŚ do szkoÂły reÂżyserskiej.
Ojciec odpowiada: - BÂądÂź realistÂą, chÂłopcze! Lepsi od ciebie nie majÂą tam szans.

2.   Generalizacja
Znowu zostawiÂłeÂś teczkĂŞ w przedpokoju. Zawsze zostawiasz baÂłagan. Nigdy nie potrafisz dobrze wykonaĂŚ zadania. TysiÂąc razy mĂłwiĂŞ, a tobie nic nie wchodzi do gÂłowy.
DziĂŞki czĂŞstemu powtarzaniu sÂłĂłw "zawsze", "nigdy", "znowu" itp., "uczymy" kogoÂś, Âże jest on nikim. Systematycznie stosowana generalizacja jest Âświetnym sposobem na wkodowanie negatywnego programu do umysÂłu czÂłowieka. InformacjĂŞ "jestem nikim" zaczyna on z czasem traktowaĂŚ jako "wiedzĂŞ o sobie" Wie, Âże jest nikim, wiĂŞc szuka kogoÂś, aby siĂŞ na nim oprzeĂŚ.

3.   PorĂłwnanie oceniajÂące
To strategia polegajÂąca na formuÂłowaniu zdaĂą, w ktĂłrych porĂłwnujesz partnera z innymi ludÂźmi, przy czym ci inni zawsze sÂą w czymÂś od partnera lepsi - sÂą mÂądrzejsi, sprytniejsi, bardziej zaradni, mogÂą wiĂŞcej zrobiĂŚ, wiĂŞcej ofiarowaĂŚ etc. Wszystkie porĂłwnania majÂą ten sam cel: pokazujesz partnerowi, Âże jest on gorszy niÂż ktoÂś inny. Konsekwentne stosowanie tej strategii systematycznie uczy partnera poczucia niÂższej wartoÂści w porĂłwnaniu z innymi ludÂźmi. Strategia ta moÂże co prawda motywowaĂŚ partnera do dziaÂłania, ale konsekwentnie stosowana ma doprowadziĂŚ do utwierdzenia go w przekonaniu, Âże i tak jest gorszy, Âże i tak nigdy innym nie dorĂłwna.
Gdybym poÂślubiÂła Macieja - chodziÂł za mnÂą tyle czasu - byÂłabym teraz paniÂą, a przy tobie...? Przy Tobie wychodzĂŞ na kurĂŞ domowÂą...

4.   Negowanie sukcesu
Gdy partner informuje nas o jakimÂś swoim sukcesie "wielkim" lub "maÂłym", to w odpowiedzi powinien usÂłyszeĂŚ nie sÂłowa zadowolenia lub pochwaÂły, lecz informacjĂŞ o tym, Âże ktoÂś inny zrobiÂł to samo lepiej lub przypomnienie o tym, co wczeÂśniej zrobiÂł Âźle.
- Kochanie, zaÂłatwiÂłem sobie roczny kontrakt w Niemczech! - mĂłwi mÂąÂż do Âżony.
- W Niemczech?..- pyta Âżona z rozgoryczeniem w gÂłosie. A pamiĂŞtasz tego Y-ka? To juÂż piĂŞĂŚ lat minĂŞÂło jak dostaÂł kontrakt w Stanach. Poza tym, jak Ci siĂŞ to teraz udaÂło, skoro wczeÂśniej tyle razy zmarnowaÂłeÂś podobne okazje? W ten sposĂłb kaÂżdemu osiÂągniĂŞciu partnera odebrana zostaje radoÂśĂŚ sukcesu.

5.   Wprowadzanie poczucia winy
Ta strategia naleÂży do niezwykle skutecznych. Systematycznie stosowana, wyrabia u partnera syndrom "osobowoÂści winnej". Ten, ktĂłremu wkodowano program winy, bĂŞdzie siĂŞ staraÂł wynagrodziĂŚ zÂło, jakie wyrzÂądziÂł, aby pozbawiĂŚ siĂŞ poczucia winy, jakie na nim ciÂąÂży, aÂż do uzyskania przebaczenia. Techniki wprowadzania poczucia winy sÂą proste. MajÂą wywoÂłaĂŚ w podÂświadomoÂści partnera przekonanie, Âże:
1) powinien byÂł on coÂś zrobiĂŚ (lub: nie powinien byÂł tego czegoÂś zrobiĂŚ),
2) konsekwencje tego, co zrobiÂł (lub czego nie zrobiÂł) sÂą fatalne
3) teraz jest juÂż za pĂłÂźno, wiĂŞc powinien czuĂŚ siĂŞ winny.
Przekazuje siĂŞ wiĂŞc partnerowi komunikaty w rodzaju:
- Jak byÂś to zrobiÂł, to wszystko wyglÂądaÂłoby inaczej!
- Czemu nie zrobiÂłe(a)Âś tak, jak ci mĂłwiÂłe(a)m?
- Trzeba byÂło zakrĂŞciĂŚ kurki, nie zakrĂŞciÂłeÂś, to mamy zalane mieszkanie. (SformuÂłowania "trzeba byÂło" sÂą nieco mocniejsze w swej wymowie)
- Dla Ciebie poÂświĂŞciÂłam najlepsze lata swego Âżycia, a ty co za to mi dajesz? Zobacz, jak inne rodziny ÂżyjÂą, a ty...?

STRATEGIE WPROWADZANIA POZYTYWNEGO PROGRAMU

W swej istocie strategia ta jest odwrĂłceniem strategii poprzedniej. Tym razem chodzi o to, aby wzmocniĂŚ u partnera poczucie jego wÂłasnej wartoÂści, aby nauczyĂŚ go byĂŚ silnym i pozwoliĂŚ mu byĂŚ silnym. OgĂłlnie rzecz biorÂąc strategia ta opiera siĂŞ na ÂżyczliwoÂści wobec drugiego czÂłowieka. Nie zakÂładamy tu jego zÂłych intencji, lecz odwrotnie - zakÂładamy dobre intencje.

1.   Uznanie sukcesu (Âświetnie, [Âże] to zrobiÂłeÂś)
Gdy partner informuje nas o jakimÂś swoim sukcesie, to w odpowiedzi powinien usÂłyszeĂŚ nie sÂłowa negacji, jak to byÂło w przypadku poprzedniej strategii, lecz sÂłowa zadowolenia i pochwaÂły. Np.
- Kochanie, zaÂłatwiÂłem sobie roczny kontrakt w Niemczech! - mĂłwi mÂąÂż do Âżony.
- CieszĂŞ siĂŞ, Âże Ci siĂŞ udaÂło. Nie sÂądzĂŞ, Âżeby to byÂła Âłatwa sprawa.
W ten sposĂłb partnerzy wspĂłlnie cieszÂą siĂŞ z osiÂągniĂŞtego sukcesu. KaÂżdy z nas, niezaleÂżnie do tego, czy jest dzieckiem, czy dorosÂłym, potrzebuje ludzkiej akceptacji po prostu po to, Âżeby siĂŞ prawidÂłowo rozwijaĂŚ.

2.   Uznanie dobrej woli (widzĂŞ, Âże siĂŞ staraÂłeÂś)
TĂŞ strategiĂŞ stosuje siĂŞ w sytuacjach, gdy ktoÂś miaÂł dobrÂą wolĂŞ, chciaÂł coÂś dobrego zrobiĂŚ, ale mu nie wyszÂło. PrzykÂładowo: OÂśmioletnia Asia chciaÂła zrobiĂŚ niespodziankĂŞ i ugotowaÂła ziemniaki na obiad. WiedziaÂła, Âże trzeba je posoliĂŚ, ale nie wiedziaÂła ile. WsypaÂła wiĂŞc do garnka, nie ÂżaÂłujÂąc, caÂłÂą kilogramowÂą paczkĂŞ. Reakcja: To musiaÂł byĂŚ ogromny wysiÂłek, obraĂŚ tyle kartofli. ÂŁadnie, Âże pomyÂślaÂłaÂś o nas wszystkich. NastĂŞpnym razem posĂłl je tylko trzy ÂłyÂżki. To zupeÂłnie wystarczy.
Po takich sÂłowach dziecko wie, Âże jego praca zostaÂła doceniona. O tym, Âże mu siĂŞ nie udaÂło nie trzeba mĂłwiĂŚ. Jest to oczywiste - nikt przecieÂż nie zje tak przesolonych ziemniakĂłw. To, Âże wysiÂłek dziecka poszedÂł na marne jest juÂż wystarczajÂącÂą karÂą. Dziecko uzyskuje natomiast nowÂą wiedzĂŞ - wie jak soliĂŚ ziemniaki i to jest dla niego nagrodÂą.

3.   Przekazanie pozytywnej intencji (jestem pewien, Âże...)
Tak zÂłe jak i dobre sÂłowa majÂą moc czarodziejskiego zaklĂŞcia. JeÂżeli przekazujemy komuÂś "jesteÂś zÂły", to czÂłowiek ten, nawet jeÂśli protestuje przeciw temu, przyjmuje podÂświadomie informacjĂŞ "jestem zÂły". JeÂżeli zaÂś przekazujemy komuÂś informacjĂŞ "jesteÂś dobry", to w podÂświadomoÂśĂŚ zostaje zakodowana wiedza "jestem dobry". SÂłowa "zÂły" i "dobry" sÂą tu oczywiÂście tylko skrĂłtami wszystkich negatywnych/pozytywnych opinii, jakie przekazujemy partnerowi. Przekazanie pozytywnej intencji "jestem pewien, Âże..." sprawdza siĂŞ najlepiej w sytuacjach, gdy nasz partner lĂŞka siĂŞ podjĂŞcia jakiegoÂś dziaÂłania. Na przykÂład:
cĂłrka, zupeÂłnie zaÂłamana, zwierza siĂŞ matce ze swoich problemĂłw. W pracy wymagajÂą od niej ukoĂączenia studiĂłw, dziecko jest jeszcze maÂłe, trzeba zarabiaĂŚ na Âżycie. - Mamo, przecieÂż ja sobie z tym wszystkim nie dam rady. Reakcja: Nie uwaÂżam CiĂŞ za osobĂŞ, ktĂłra zaÂłamie siĂŞ tylko dlatego, Âże ma do rozwiÂązania kilka problemĂłw wiĂŞcej. Jestem absolutnie przekonana, Âże zabierzesz siĂŞ do tego po kolei, krok po kroku i dasz sobie jednak radĂŞ. To jest zwykÂłe Âżycie. Najgorsze, co moÂże siĂŞ staĂŚ, to ze twoje studia bĂŞdÂą trwaĂŚ moÂże dÂłuÂżej niÂż u innych.

4.   Aktywizacja (mimo wszystko sprĂłbuj!)
Jej podstawowym celem nie jest skÂłonienie partnera do dziaÂłania, lecz wzmocnienie jego wiary we wÂłasne moÂżliwoÂści. W powiedzeniu "sprĂłbuj!" kryje siĂŞ informacja "moÂże ci siĂŞ udaĂŚ". A "moÂże ci siĂŞ udaĂŚ" zakÂłada "moÂże ci siĂŞ rĂłwnieÂż nie udaĂŚ" Mimo to sprĂłbuj! PrzesyÂłamy wiĂŞc komunikat: "miej odwagĂŞ podjÂąĂŚ ryzyko". PrzykÂład: - Tato, zdecydowaÂłem siĂŞ zdawaĂŚ do szkoÂły reÂżyserskiej. Reakcja: Podoba mi siĂŞ, Âże masz odwagĂŞ startowaĂŚ mimo takiej konkurencji.

5.   Uznanie konsekwencji odpowiedzialnoÂści
CzÂłowiek musi zbieraĂŚ doÂświadczenia, Âżeby zdobyĂŚ nowÂą wiedzĂŞ o Âżyciu i sobie. Podejmowanie zwÂłaszcza nowych dla czÂłowieka dziaÂłaĂą wiÂąÂże siĂŞ z ryzykiem poraÂżki. Takie jest jednak Âżycie - kto podejmuje ryzyko, musi liczyĂŚ siĂŞ z przegranÂą. Strategia uznania konsekwencji odpowiedzialnoÂści jest takim sposobem wpÂływania na drugiego czÂłowieka, ktĂłry umoÂżliwia mu podejmowanie wciÂąÂż nastĂŞpnych prĂłb i zadaĂą, mimo, Âże niektĂłre z nich koĂączÂą siĂŞ poraÂżkÂą. JeÂśli wiĂŞc twĂłj partner "przegra" przekaÂż mu komunikat w rodzaju: "PoraÂżka zdarza siĂŞ kaÂżdemu, kto podejmuje ryzyko. WaÂżne, Âże dziaÂłaÂłeÂś" WaÂżne jest, aby "przegranÂą" przedstawiĂŚ jako maÂłe potkniĂŞcie, pozwalajÂące dostrzec, gdzie leÂży przyczyna niepowodzenia. Nie generalizujemy potkniĂŞĂŚ - sÂą one normalnym produktem ubocznym prĂłb, bez ktĂłrych nie byÂłoby nauki i doÂświadczenia. PrzykÂład:
Syn mĂłwi do matki:   - Mamo, nie zdaÂłem egzaminu wstĂŞpnego. Co teraz zrobiĂŞ?
Matka odpowiada:   - Trudno. MusiaÂłeÂś siĂŞ z tym liczyĂŚ. Nie zawsze za pierwszym razem udaje siĂŞ to, czego chcemy. Zawsze moÂżesz sprĂłbowaĂŚ drugi raz! Przynajmniej teraz nie zabraknie ci czasu, by siĂŞ przygotowaĂŚ.

Na podstawie:
Mira Montana Czarnawska (1997): Tajniki dialogu.