Filozofia a nauki szczegĂłÂłowe.

Filozofia a nauki szczegĂłÂłowe.Arno Anzenbacher

Nauki szczegĂłÂłowe moÂżna klasyfikowaĂŚ w rĂłÂżny sposĂłb. Np:

1. Nauki realne :

a) Nauki przyrodnicze (np. fizyka chemia, astronomia, medycyna teoretyczna, biologia)

b) Nauki kulturowe :

b1) Nauki humanistyczne (np. historia, religioznawstwo, lingwistyka estetyka)

b2) Nauki spoÂłeczno-ekonomiczne.

c) Nauki formalne ( np. logika formalna, matematyka, nauki strukturalne )

Nauki realne majÂą za swĂłj przedmiot okreÂślony wycinek doÂświadczalnej rzeczywistoÂści i badajÂą go za pomocÂą okreÂślonej metody. Jest to albo wycinek przyrody ( nauki przyrodnicze) albo wycinek tego, co powstaÂło w wyniku ludzkiego dziaÂłania ( nauki kulturowe )przy czym moÂżna tu odrĂłÂżniĂŚ historiĂŞ, jĂŞzyk i sztukĂŞ jako twory ludzkiego ducha od struktur i prawidÂłowoÂści wystĂŞpujÂących w Âżyciu gospodarczym i spoÂłecznym. Nauki formalne nie majÂą za temat jakiegoÂś wycinka doÂświadczalnej rzeczywistoÂści, chodzi im raczej o czystÂą formĂŞ, o abstrakcyjnÂą strukturĂŞ zaleÂżnoÂści oraz o urachunkowienie wyraÂżeĂą (tzn. o to aby przy ich pomocy moÂżna byÂło liczyĂŚ)

Trzy charakterystyczne cechy nauk szczegĂłÂłowych :

1. Nauki te sÂą empiryczne, tzn. ich przedmiot jest wycinkiem Âświata doÂświadczalnego. Wykazane zwiÂązki opisowe i przyczynowe dajÂą siĂŞ w tym wycinku potwierdziĂŚ i nie wychodzÂą poza niego. Nauki realne wyjaÂśniajÂą elementy empiryczne przez inne elementy empiryczne

2. Nauki realne sÂą zredukowane tematycznie, tzn. ich przedmiot zostaje ograniczony do pewnego okreÂślonego punktu widzenia z pominiĂŞciem innych punktĂłw widzenia.

3. Nauki realne sÂą metodycznie abstrakcyjne, tzn. ich temat moÂże byĂŚ badany w taki tylko sposĂłb, na jaki pozwala metoda; to co siĂŞ nie mieÂści w zasiĂŞgu okreÂślonej metody, nie naleÂży do tematu i zostaje pominiĂŞte.

Pytania empiryczne :

Przy jakiej temperaturze topi siĂŞ miedÂź ? Ile zĂŞbĂłw ma niedÂźwiedÂź polarny? Jak duÂże jest zuÂżycie ropy naftowej w Australii? JakÂą truciznĂŞ zawiera muchomor bulwiasty? Jak niebezpieczne sÂą elektrownie atomowe? Kto zwyciĂŞÂżyÂł w bitwie narodĂłw pod Lipskiem? Czy wĂŞgierski jest jĂŞzykiem indoeuropejskim?

Pytania filozoficzne :

Dlaczego jest coÂś, a raczej nic ? Co to jest poznanie ? Co to jest prawda? Czy istnieje samookreÂślenie pÂłynÂące z wolnoÂści? Co to jest czÂłowiek ? Co to jest Âżycie ?

Na czym polega sens ludzkiego istnienia ? Co to jest dobro moralne ? Co to jest sztuka ? Czy dzieje majÂą sens ? Co to jest jĂŞzyk ? Czy istnieje BĂłg ?

Filozofia a nauki realne

Filozofia stawia takie pytania, ktĂłrych niepostawienie byÂło warunkiem sukcesu metody naukowej. Filozofia i nauki realne zakÂładajÂą wstĂŞpnÂą wiedzĂŞ o caÂłoÂści, potoczny przednaukowy poglÂąd na Âświat , potoczne doÂświadczenie Âświata.

Filozofia wychodzi wprawdzie od doÂświadczenia, ale nie zatrzymuje siĂŞ na nim. Pyta ona o ostateczne warunki i ÂźrĂłdÂła doÂświadczenia. Wychodzi od doÂświadczenia i pyta co leÂży u podstaw doÂświadczenia . OtĂłÂż te warunki i ÂźrĂłdÂła doÂświadczenia nie sÂą czymÂś empirycznym, nie sÂą jednymi z rzeczy danych w doÂświadczeniu, filozofii wiĂŞc chodzi o nieempiryczne warunki i ÂźrĂłdÂła tego, co empiryczne, poniewaÂż elementĂłw empirycznych nie da siĂŞ do koĂąca wyjaÂśniĂŚ przez inne elementy empiryczne. InnÂą rĂłÂżnicÂą jest to ,Âże filozofia pyta o caÂłoÂśĂŚ, nie dokonuje redukcji tematycznej. Filozofia teÂż nie zakÂłada Âżadnej metody. Filozof sam szuka swej metody. Nauki realne nie podejmujÂąc pytania o caÂłoÂśĂŚ doÂświadczenia nie znajÂą rĂłwnieÂż peÂłnego zasiĂŞgu swych wypowiedzi. Dyscypliny, umoÂżliwiajÂące postĂŞp technologiczny i ekonomiczny, nie znajÂą skutkĂłw rozwijanych przez siebie technologii i struktur w kontekÂście caÂłoÂści ( takiej jak np. zagroÂżenie Âśrodowiska naturalnego, zmiany struktury spoÂłecznej itp. )

Pedagogika jako nauka szczegĂłÂłowa nie umie sama okreÂśliĂŚ celu wychowania. Medycyna dostrzega coraz bardziej jak potrzebne jest caÂłoÂściowe widzenie czÂłowieka. Metody interdyscyplinarne nie sÂą rozwiÂązaniem poniewaÂż zachodzi pytanie czy moÂżna uzyskaĂŚ obraz caÂłoÂści za pomocÂą ÂłamigÂłĂłwki. Wydaje siĂŞ , Âże tylko filozofia z jest w stanie z perspektywy caÂłoÂści wskazaĂŚ naukom szczegĂłÂłowym miejsce w ramach tej caÂłoÂści.

GÂłĂłwne kierunki pytaĂą filozoficznych

ZwiÂązek ÂłÂączÂący trzy pojĂŞcia : byt - podmiot - absolut albo Âświat - dusza - bĂłstwo obejmuje caÂłÂą przestrzeĂą filozofii teoretycznej.

NajwaÂżniejsze stanowiska tradycji filozoficznej rĂłÂżniÂą siĂŞ gÂłĂłwnie tym, w ktĂłrym z tych trzech kÂątĂłw trĂłjkÂąta (platoĂąskiego) filozofowanie siĂŞ rozpoczyna.

Filozofia bytu : (np. Arystoteles ) MyÂślenie zaczyna siĂŞ od tego, Âże z perspektywy zjawisk pyta o byt leÂżÂący u podÂłoÂża zjawisk. Pyta wiĂŞc o warunki moÂżliwoÂści doÂświadczenia w "nie-ja" Takie myÂślenie pyta o prawdziwe istnienie tego, co istnieje, i prĂłbuje zrozumieĂŚ to, co istnieje, na podstawie ostatecznych ÂźrĂłdeÂł jego istnienia.

Filozofia podmiotu : (np. Kant ) MyÂślenie zaczyna od pytania o "ja" jako podmiot wszelkiego doÂświadczenia. Pyta wiĂŞc o warunki moÂżliwoÂści doÂświadczenia w "ja", w podmiocie. Jest zatem pierwotnie zorientowane transcendentalnie, tzn. pyta o podmiot Âświata doÂświadczalnego i o jego wÂłaÂściwoÂści.

Filozofia ducha Smutny

np. Hegel ) MyÂślenie zaczyna od idei. PrĂłbuje od strony idei uchwyciĂŚ warunki moÂżliwoÂści doÂświadczenia. Ten rodzaj filozofowania ujmuje zatem w jedno od strony absolutu byt i "ja", substancjĂŞ i podmiot, metheksis i anamnasis, problem ontologiczny i transcendentalny.

TrĂłjkÂąt Platona - Platon odkrywa rĂłÂżnicĂŞ miĂŞdzy sferÂą duchowÂą a zmysÂłowÂą i zapytuje o warunki prawdziwego poznania w ramach trzech biegunĂłw : bytu (natury), "ja"(duszy), i idei ( absolutu ).

RzeczywistoÂśĂŚ - ontologia

Krytyka filozoficzna sfery empirycznej ukazuje, Âże to, co empiryczne , zakÂłada coÂś co nie jest empiryczne. Krytyka doÂświadczenia ukazuje ,Âże Âświat, ktĂłry jawi siĂŞ naszym zmysÂłom jest Âświatem zjawisk - ale co leÂży u podÂłoÂża zjawisk ? ( Platon ) Czym jest wÂłaÂściwy byt, ktĂłry siĂŞ jawi i ukazuje w zjawiskach?

Arystoteles - " Istnieje nauka, ktĂłra bada byt jako taki i przysÂługujÂące mu atrybuty istotne. Nie jest ona ÂżadnÂą z tzw. nauk szczegĂłÂłowych, bo Âżadna z tych nauk nie bada ogĂłlnie bytu jako takiego, lecz wyodrĂŞbia pewnÂą czĂŞÂśĂŚ bytu i bada jej wÂłasnoÂści, jak na przykÂład nauki matematyczne. ( Met. III, 1, 1003 a ).

Czy czĂŞÂści mojego ciaÂła, ja sam i paĂąstwo, ktĂłrego jestem obywatelem sÂą bytem w jednakowy sposĂłb? Jest to przecieÂż najwyraÂźniej wykluczone. SÂą do pomyÂślenia trzy moÂżliwoÂści :

a)WÂłaÂściwymi bytami sÂą moje czĂŞÂści ciaÂła ( albo ich czĂŞÂści ) , ja sam jestem zespoÂłem tych czĂŞÂści. PaĂąstwo jest wÂłaÂściwie zespoÂłem zespoÂłĂłw.

b)WÂłaÂściwym bytem jest paĂąstwo. Ja jestem jedynie elementem paĂąstwa, a moje czĂŞÂści ciaÂła sÂą czĂŞÂściami tego elementu.

c)WÂłaÂściwym bytem jestem ja. Moje czĂŞÂści ciaÂła sÂą tym, czym sÂą, tylko w organicznej jednoÂści mojego ciaÂła. PaĂąstwo jest jednoÂściÂą wzajemnego stosunku bytĂłw mi podobnych.

Trzy klasyczne ontologiczne stanowiska

Stanowiska myÂśli presokratycznej prĂłbowaÂły od wzglĂŞdnoÂści zjawisk dojÂśĂŚ wstecz do leÂżÂącego u ich podstawy, wÂłaÂściwego bytu.

1. JoĂąscy filozofowie przyrody pytali o ostatecznÂą zasadĂŞ ( gr, arche )

wszystkich rzeczy, a wiĂŞc o wÂłaÂściwy byt, ktĂłry leÂży u podstaw wszystkich

zjawisk. ( tales - arche - woda; Anaksymenes - powietrze )

RozmaitoÂśĂŚ jawiÂącego siĂŞ Âświata tÂłumaczyli ruchem i zmiennoÂściÂą jednego z tych ÂżywioÂłĂłw. WÂłaÂściwy byt jest wiĂŞc jednorodny, materialny i ma postaĂŚ ÂżywioÂłu.

2. Heraklit pytaÂł skÂąd siĂŞ biorÂą rĂłÂżnice, przeciwieĂąstwa, wystĂŞpujÂące w rozmaitoÂści i w ciÂągÂłej zmianie zjawisk. Dla niego zasadÂą leÂżÂącÂą u podstaw zjawiskowego Âświata jest walka przeciwieĂąstw, sprzecznoÂśĂŚ, ktĂłra wszystkim wÂłada i wszystko utrzymuje w ciÂągÂłym ruchu i zmianie. ÂŚwiat doÂświadczalny jest zÂłudzeniem i pozorem WÂłaÂściwym bytem jest Ăłw boski ogieĂą, ktĂłry wszystkim wÂłada. FilozofowaĂŚ to tyle co poznawaĂŚ sens, rozum tego ognia

Pewne pojĂŞcia ontologiczne z tradycji arystotelesowskiej

Arystoteles - wszystko, co rzeczywiste ma w sobie dwa momenty :

a) moment aktualnoÂści (gr. energia) wskutek ktĂłrego to, co rzeczywiste, jest tym co aktualnie istnieje; moment ten nazywamy aktem (Âłac. actus)

b) moment moÂżliwoÂści (gr. dynamis), wskutek ktĂłrego to, co rzeczywiste ma moÂżnoÂśĂŚ staĂŚ siĂŞ czymÂś innym od tego, czym jest; moment ten nazywamy potencjÂą (Âłac. potentia = zdolnoÂśĂŚ, moÂżliwoÂśĂŚ).

Ontologiczne pytanie o byt wÂłaÂściwy prowadzi zatem do rozrĂłÂżnienia miĂŞdzy bytem aktualnym a bytem potencjalnym. przykÂład str. 107. ( mĂłj przykÂład ; jeÂśli siĂŞ urodziÂłem byÂłem moÂżliwy istniaÂłem w formie potencjalnej jestem wiĂŞc bytem bo moje istnienie dzielÂąc siĂŞ na potencjalne i aktualne speÂłnia arystotelesowskie wymogi bytowania )

Arystoteles tÂłumaczy ruch jako przejÂście od potencji do aktu. To przejÂście od potencji do aktu zakÂłada jakÂąÂś przyczynowoÂśĂŚ, w jĂŞzyku Arystotelesa przyczynĂŞ sprawczÂą. Przyczyna ta aktualizuje potencjĂŞ, o ile sama jest w akcie. Trzeba zrĂłÂżnicowaĂŚ pojĂŞcie potencji :

a) potencja czynna : zdolnoÂśĂŚ wywoÂływania aktu, np. potencjĂŞ gracza wobec piÂłki;

b) potencja bierna : zdolnoÂśĂŚ przyjmowania aktu, albo zdolnoÂśĂŚ bycia aktualizowanym przez akt, np. potencja piÂłki wzglĂŞdem gracza.

Z uwagi na tÂą relacjĂŞ miĂŞdzy aktem i potencja w bycie wszystko co rzeczywiste u Arystotelesa zawiera w sobie jako momenty jednoÂśĂŚ i rĂłÂżnoÂśĂŚ. WÂłaÂśnie przez to jest ono tym okreÂślonym, konkretnym czymÂś rzeczywistym.

PojĂŞcie substancji u Arystotelesa.

OkreÂślenia substancji ulegajÂą zmianom ale sama substancja pozostaje bez zmian. Substancja ma charakter bytu samodzielnego, ktĂłry poniekÂąd istnieje sam w sobie i wÂśrĂłd zmieniajÂących siĂŞ okreÂśleĂą pozostaje bez zmian.

WÂłasnoÂści ktĂłre siĂŞ zmieniajÂą w substancji majÂą charakter bytu niesamodzielnego. "Nie istniejÂą same w sobie" , lecz sÂą tylko w czymÂś innym, w substancji. Owe niesamodzielne wÂłasnoÂści nazywamy przypadÂłoÂściami albo akcydensami ( Âłac. accidere = przytrafiĂŚ siĂŞ )

Stosunek miĂŞdzy substancjÂą a przypadÂłoÂściÂą jest stosunkiem miĂŞdzy aktem a potencjÂą. Substancja znajduje siĂŞ w potencji wzglĂŞdem przypadÂłoÂści. Te ostatnie sÂą aktami, ktĂłre okreÂślajÂą substancjĂŞ. Obie strony siĂŞ teÂż wzajemnie warunkujÂą : substancjÂą jest rzeczywista tylko w okreÂśleniu przypadÂłoÂściowym; przypadÂłoÂści sÂą rzeczywiste tylko w substancji. Np. z krowy widzimy jej wielkoÂśĂŚ , ksztaÂłt, barwĂŞ, jej ruch. odbieramy jej obecnoÂśĂŚ powonieniem i sÂłuchem . Substancja ukazuje siĂŞ w swoich jawiÂących siĂŞ przypadÂłoÂściach.

MoÂżna rozrĂłÂżniĂŚ dwa rodzaje przypadÂłoÂści :

a) PrzypadÂłoÂści przypadkowe (albo zewnĂŞtrzne), ktĂłre sÂą substancji przydane z zewnÂątrz, ale dla istotnego okreÂślenia substancji sÂą obojĂŞtne np. dla istoty czÂłowieka jest rzeczÂą przypadkowÂą , Âże ktoÂś jest blondynem.

b) wÂłasnoÂści ktĂłre wynikajÂą z samej substancji i o tyle wskazujÂą na istotĂŞ rzeczy. Substancja "wchodzi" we wÂłaÂściwoÂści i ukazuje siĂŞ w nich. Klasycznym przykÂładem jest tu zdolnoÂśĂŚ czÂłowieka do Âśmiechu. Spotykamy jÂą wszĂŞdzie tam gdzie pojawiajÂą siĂŞ ludzie.

Tu dokonane rozrĂłÂżnienie jest istotne by odpowiedzieĂŚ na pytanie jak istota bytu wÂłaÂściwego (substancji) ukazuje siĂŞ w przypadÂłoÂściach (w zjawisku). Sama substancja nigdy przecieÂż nie jest nam dana bezpoÂśrednio? WiĂŞc to, co przypada substancji zgodnie z jej istotÂą, poznajemy dopiero po dÂługim okresie doÂświadczania jej. Ten czas pozwala nam na uÂświadomieniu ktĂłra przypadÂłoÂściowa wÂłasnoÂśĂŚ substancji jest przypadkowa, dowolna i zewnĂŞtrzna, a ktĂłra ma charakter wÂłasnoÂści. OkreÂśliĂŚ istotĂŞ substancji to tyle co podaĂŚ jakie sÂą jej wÂłasnoÂści jak sÂą one ze sobÂą powiÂązane.

Kategorie

( z gr. kategoria = sÂąd, orzeczenie) oznacza u Arystotelesa tyle co schemat albo forma orzekania.

Pyta : jakie sÂą najwyÂższe rodzaje pojĂŞĂŚ, jakie orzekamy o rzeczach?

Odp : Wszystko, co moÂżemy powiedzieĂŚ o rzeczach, powinno siĂŞ zmieÂściĂŚ w jednej z dziesiĂŞciu kategorii. ZakÂłada on przy tym, Âże kategorie sÂą nie tylko sposobami orzekania, ale takÂże sposobami istnienia.W tym ujĂŞciu kategorie sÂą podstawowymi formami ontologicznymi w jakich istnieje to co istnieje.

ARYSTOTELESOWSKA

TABELA KATEGORII :

1.Substancja ( ousia )

2. IloÂśĂŚ ( poson )

3. JakoÂśĂŚ ( poion )

4. Relacja ( pros ti )

5. Umiejscowienie ( pou )

6.Uwarunkowanie czasowe ( pote )

7. UÂłoÂżenie ( keisthai )

8. Posiadanie ( echein )

9. DziaÂłanie ( poiein )

10. Doznawanie dziaÂłania ( paschein )

PierwszÂą kategoria jest kategoriÂą substancji, pozostaÂłe wyraÂżajÂą przypadÂłoÂści