SHAKESPEARE learned Alchemy as the Student and SPY with JOHN DEE in Prague

Okultyzm w dawnej Polsce

Autor: Adrian ZwoliĂąski

Mistrz Twardowski czy MichaÂł SĂŞdziwĂłj to najbardziej znani staropolscy alchemicy, jednakÂże zainteresowanie praktykami magicznymi w dawnej Polsce byÂło znacznie szersze, takÂże wÂśrĂłd wÂładcĂłw, zaÂś nasz kraj odwiedzili wĂłwczas inni znani w Europie mistrzowie. Przyjrzyjmy siĂŞ historii magii i okultyzmu w dawnej Polsce.

SzarpaÂła siĂŞ, klnĂŞÂła i krzyczaÂła. Mimo gryzÂącego dymu, pÂłomieni okalajÂących jej ciaÂło, ogÂłuszajÂących wrzaskĂłw wÂściekÂłego tÂłumu, miaÂła w sobie siÂły, by bÂłagaĂŚ o litoÂśĂŚ – tak mogÂły wyglÂądaĂŚ i z pewnoÂściÂą wyglÂądaÂły ostatnie chwile czarownicy, okultystki Barbary z Radomia. Ta kobieta, jedna z pierwszych osĂłb skazanych w Polsce za czarostwo, miaÂła nieszczĂŞÂście znaleÂźĂŚ siĂŞ w niewÂłaÂściwym miejscu, o niewÂłaÂściwym czasie. W Rzeczypospolitej, pod koniec XVI i na poczÂątku XVII wieku, gÂłĂłwnie za sprawÂą przetÂłumaczenia i wydania ,,Malleus Maleficarum”, rozpoczĂŞÂło siĂŞ prawdziwe polowanie na czarownice. Barbara, cĂłrka niejakiego GawÂła Lemona, wagabundka, przybyÂła w 1580 roku do Kalisza. W tym samym roku, burmistrzem miasta mianowano Jana ZemeÂłka, znanego lekarza i filozofa, a takÂże fanatyka religijnego. Dla zaczynajÂącego politycznÂą karierĂŞ ZemeÂłka, moÂżliwoÂśĂŚ wykazania siĂŞ, poprzez uczestnictwo w procesie o czary, byÂła z pewnoÂściÂą bezcenna. OskarÂżonej nie pomĂłgÂł fakt, iÂż oprĂłcz rzekomego parania siĂŞ szataĂąskimi praktykami, przyÂłapano jÂą na kilku kradzieÂżach. Rankiem, 1580 roku, Barbara z Kalisza spÂłonĂŞÂła na stosie. Jej ÂśmierĂŚ stanowiÂła zapowiedÂź ciĂŞÂżkich czasĂłw, dla wrogĂłw wÂładzy i KoÂścioÂła Katolickiego, ludzi cierpiÂących na choroby psychiczne oraz tych, ktĂłrzy mieli nietypowe hobby, jak zielarstwo, zioÂłolecznictwo, czy alchemia. Wielu z nich, a takÂże przypadkowe osoby, ktĂłre pomĂłwiono o uÂżywanie zaklĂŞĂŚ, staÂło siĂŞ ofiarami walki z okultyzmem w Polsce.
Okultyzm, czyli w duÂżym uogĂłlnieniu praktyki majÂące oddaĂŚ do dyspozycji okultysty niematerialne siÂły rzÂądzÂące Âświatem, nigdy nie byÂł popularny w Rzeczpospolitej. Silne wpÂływy KoÂścioÂła Katolickiego, pĂłÂźniej takÂże innych koÂścioÂłĂłw chrzeÂścijaĂąskich, brak kontaktu z bliskowschodnim mistycyzmem, sprawiÂły, Âże magiczne obrzĂŞdy byÂły na ziemiach polskich rzadko praktykowane. DuÂżo informacji dotyczÂących okultyzmu w Polsce, dostarczajÂą akta sÂądowe, ksiĂŞgi parafialne, w ktĂłrych to opisywane sÂą procesy czarownic, osĂłb majÂących kontakty z Szatanem. W 1616 roku za leczenie z pomocÂą diabÂła, spÂłonĂŞÂła Regina ze Stawiszyna. W Opalenicy, w 1660 roku zamordowano EwĂŞ KaÂłuszynĂŞ, DorotĂŞ MielkowÂą, JadwigĂŞ RybaczkĂŞ, KatarzynĂŞ Moskwina, AgnieszkĂŞ OdrobinĂŞ, za bezczeszczenie hostii, plugawienie krzyÂża, sodomiĂŞ, posÂługiwanie siĂŞ sztukÂą tajemnÂą na szkodĂŞ mieszkaĂącĂłw. Szacuje siĂŞ, Âże w latach 1580 -1775 stracono okoÂło 10-15 tysiĂŞcy ludzi oskarÂżonych o okultyzm. Ostatni polski wyrok za czarostwo zapadÂł w 1775 roku, w Doruchowie, gdzie na karĂŞ Âśmierci skazano czternaÂście kobiet (trzy z nich zmarÂły podczas tortur). Ostatnia tego typu rozprawa w Europie, odbyÂła siĂŞ 21 sierpnia 1811 roku, w Reszel (ziemie warmiĂąskie KrĂłlestwa Pruskiego), gdzie uÂśmiercono upoÂśledzonÂą umysÂłowo PolkĂŞ, BarbarĂŞ Zdunk, oskarÂżonÂą o uprawianie magii, za pomocÂą ktĂłrej, miaÂła dokonywaĂŚ podpaleĂą.

Polskie rytuaÂły okultystyczne wiÂąÂżÂą siĂŞ z dawnymi wierzeniami SÂłowian. Religia katolicka i tradycja pogaĂąska, tak jak byÂło w wiĂŞkszoÂści przypadkĂłw w Europie, wspĂłÂłistniaÂły na ziemiach Polan przez dÂługi czas, przenikaÂły siĂŞ nawzajem. Reakcja pogaĂąska w latach 1032-1039, okres, w ktĂłrym najprawdopodobniej nastÂąpiÂły liczne wystÂąpienia nie poddanej chrystianizacji ludnoÂści, odcisnĂŞÂła siĂŞ w naszej kulturze silnym piĂŞtnem. Politeizm sÂłowiaĂąski, wiara we wrĂłÂżby, demony, duchy i moÂżliwoÂśĂŚ ich kontrolowania, funkcjonowaÂła jeszcze dÂługo w ÂświadomoÂści spoÂłeczeĂąstwa. WspĂłÂłczesne szeptuchy, starsze kobiety mieszkajÂące gÂłĂłwnie na Podlasiu, majÂące moc uzdrawiania chorĂłb, poskramiania zÂłych duchĂłw, idealnie wpisujÂą siĂŞ w pogaĂąskÂą tradycjĂŞ.

MichaÂł SĂŞdziwĂłj

Praktycznie nie zachowaÂły siĂŞ Âżadne zapiski, grymuary, traktujÂące o demonologii, nekromancji, bĂŞdÂące pochodzenia jednoznacznie polskiego. Rozprawa, ktĂłrÂą moÂżna uznaĂŚ za tekst okultystyczny, jest poÂświĂŞcona kamieniowi filozoficznemu ,,Tractatus de lapide philosophorum” autorstwa filozofia, alchemika pracujÂącego w Zamku KrĂłlewskim na Wawelu, MichaÂła SĂŞdziwĂłja. Jednym z najzuchwalszych polskich magĂłw byÂł krakowski adept „czarnej sztuki” BaliĂąski z Balina zwany Setnikiem. ZaginÂąÂł w niewyjaÂśnionych okolicznoÂściach. Najprawdopodobniej zostaÂł uÂśmiercony przez swoich wierzycieli lub pochwycony i skazany na ÂśmierĂŚ, gdyÂż posÂądzano go o otrucie krĂłla polskiego i wielkiego ksiĂŞcia litewskiego Aleksandra JagielloĂączyka. Innym szlachcicem, parajÂącym siĂŞ sztukÂą magicznÂą, byÂł znany z legend Pan Twardowski, czyli Jan Wawrzyniec Twardowski.

ÂŻyÂł on w latach 1515-1573. PraktykowaÂł magiĂŞ, w szczegĂłlnoÂści zajmowaÂł siĂŞ demonologiÂą, korzystajÂąc z perskich woluminĂłw. W zakrystii koÂścioÂła w WĂŞgrowie na Mazowszu, 9 czerwca 1811 roku, znaleziono duÂże lustro, na ktĂłrym znajduje siĂŞ ÂłaciĂąski napis „BawiÂł tym zwierciadÂłem Twardowski, wykonujÂąc magiczne sztuczki, teraz narzĂŞdzie zabawy zostaÂło przeznaczone na sÂłuÂżbĂŞ Bogu”. Teodor Narbutt pisaÂł o artefakcie w ten sposĂłb: „Uczniowie dawniej ciskali w zwierciadÂło ciĂŞÂżkimi rzeczami, dlatego, Âże ukazywaÂły im siĂŞ postacie wykrzywiajÂące siĂŞ w przeraÂźliwy sposĂłb. Na ostatek, jeden cisnÂąwszy kluczami koÂścielnymi roztrzaskaÂł zwierciadÂło tak, Âże juÂż odtÂąd ukazywaĂŚ masek dziwacznych zaprzestaÂło. Starzy posÂługacze koÂścielni twierdzili, Âże sami widzieli w zwierciadle postacie diabÂłĂłw. Dlatego wysoko nade drzwiami wchodowymi jest zawieszone i zaniedbaniu oddane”. Ciekawa jest takÂże relacja z 1624 roku, prawdopodobnie dotyczÂąca innego Twardowskiego: „Barbara urodzona z rodziny RadziwiÂłÂłĂłw, do ktĂłrej krĂłl tak wielkÂą paÂłaÂł miÂłoÂściÂą i najserdeczniej jÂą kochaÂł, takÂże po jej Âśmierci, przedsiĂŞwziÂąÂł jÂą ujrzeĂŚ. ZwoÂłaÂł zewszÂąd do Krakowa biegÂłych w czarnoksiĂŞstwie. Znaleziono czÂłowieka o nazwisku Twardowski, ktĂłry zapewniaÂł, Âże niezwÂłocznie ukaÂże krĂłlowi BarbarĂŞ”. KrĂłl Zygmunt III Waza, o ktĂłrym mowa, mimo dosyĂŚ fanatycznego pojmowania wiary katolickiej, wielokrotnie korzystaÂł z usÂług magĂłw, zaklinaczy, fascynowaÂł siĂŞ alchemiÂą i zÂłotnictwem.

SĂŞdziwĂłj w towarzystwie Zygmunta III Wazy, Piotra Skargi i dworzan

W Rzeczpospolitej, przez pewien okres czasu, na dworze Stefana Batorego, przebywali sÂłynni na caÂłym Âświecie angielscy okultyÂści John Dee i Edward Kelley. Doktor Dee znany byÂł ze swoich seansĂłw spirytystycznych, nazywano go ,,Merlinem KrĂłlowej ElÂżbiety”. ParaÂł siĂŞ czarnoksiĂŞstwem i magiÂą, pod protekcjÂą europejskich wÂładcĂłw. Swoje rozmowy z astralnymi bytami zapisaÂł w manuskrypcie ,,A True and Faithful Relation of What Passed for Many Years between Dr J. Dee and Some Spirits”. Dee, 13 maja 1583 roku zawarÂł znajomoÂśĂŚ z wojewodÂą Olbrachtem ÂŁaskim, ambitnym politykiem, szlachcicem zainteresowanym alchemiÂą i magiÂą. ÂŁaski chciaÂł zasiĂŞgnÂąĂŚ rady Dee w sprawie trapiÂącej go podagry.

Dee na cesarskim dworze

Dee i Kelley mieli kilka wizji zwiÂązanych z polskim wojewodÂą. JednÂą z nich byÂła anielska dziewczynka, niejaka Madini, ktĂłra zapowiedziaÂła, Âże brytyjscy alchemicy napiszÂą ksiÂąÂżkĂŞ przewyÂższajÂącÂą swojÂą potĂŞgÂą BibliĂŞ. Magowie zapisywali wiadomoÂści, przesÂłania, podawane im przez istoty nie z tego Âświata, za pomocÂą tajnych znakĂłw, tak zwanego jĂŞzyka enoickiego. O ÂŁaskim, anioÂł miaÂł powiedzieĂŚ: „SÂłoĂące nie zakoĂączy swego biegu, gdy zostanie on krĂłlem. MÂądroÂśĂŚ jego wywoÂła wielkÂą zmianĂŞ w Polsce, jak i na caÂłym Âświecie”. Dalsze seanse spirytystyczne, juÂż z udziaÂłem wojewody, zapowiedziaÂły nawrĂłcenie siĂŞ ÂŻydĂłw, TurkĂłw, ÂśmierĂŚ Batorego w wojnie i przejĂŞcie wÂładzy przez ÂŁaskiego. Po przybyciu do Rzeczypospolitej, DwĂłjka brytyjskich okultystĂłw przekonywaÂła polskiego krĂłla, by ten wywoÂłaÂł wojnĂŞ z Czechami, gdyÂż tak podpowiedziaÂł im anioÂł Uriel. Do koĂąca nie wiadomo, jaki spirytyÂści mieliby cel w zorganizowaniu takiej rzezi, gdyÂż wÂładca czeski Rudolf, nazywany ,,krĂłlem alchemikĂłw”, przyjÂąÂł ich na swym dworze bardzo dobrze. OpuszczajÂąc PolskĂŞ, okultyÂści rozstali siĂŞ.

Doktor John wrĂłciÂł do Anglii, Kelley po raz kolejny udaÂł siĂŞ do Pragi, by tam pracowaĂŚ na wyprodukowaniem zÂłota dla krĂłla Rudolfa. Prawdopodobnie Stefan Batory poinformowaÂł czeskiego wÂładcĂŞ, o wojennych poradach, jakie dawali mu Anglicy. Kelley w 1595 roku dostaÂł siĂŞ do wiĂŞzienia, a podczas prĂłby ucieczki, wypadÂł z okna i zginÂąÂł. Rudolf II uznaÂł, Âże eksperymenty alchemika, zamiast dawaĂŚ mu zÂłoto, skutecznie odchudzajÂą jego skarbiec, dlatego teÂż oskarÂżenie o podÂżeganie do wojny, wydawaÂło siĂŞ dobrym pretekstem, do pozbycia siĂŞ problematycznego Kelley’a. To jednak nie koniec polskich akcentĂłw, w historii znanych brytyjskich okultystĂłw.

Edward Kelley

Dee, podobnie jak Twardowski, korzystaÂł z magicznego zwierciadÂła, w ktĂłrym to objawiaÂły siĂŞ nadprzyrodzone istoty. Lustro jest typowym dla Âśredniowiecza i nowoÂżytnoÂści elementem rytuaÂłĂłw okultystycznych, gdyÂż jak twierdzono, stanowi ono bramĂŞ pomiĂŞdzy wymiarami, odbicie Âświata demonĂłw i zjaw. Kolejna wizyta AnglikĂłw w Krakowie, jeszcze przed ÂśmierciÂą Kalley’a, miaÂła miejsce za panowania Zygmunta III Wazy, w 1587 roku. KrĂłl zostaÂł ostrzeÂżony przez PaĂąstwo KoÂścielne, ktĂłre sugerowaÂło, Âże John Dee praktykuje okultyzm. WÂładca Polski zaprosiÂł na swĂłj dwĂłr magĂłw, lecz odnosiÂł siĂŞ w stosunku do nich dosyĂŚ sceptycznie. Wtedy teÂż zaszÂło coÂś, co uprzedziÂło doktora Johna do eksperymentowania ze zwierciadÂłem i rozmĂłw z objawiajÂącymi siĂŞ w lustrze bytami. Podczas jednego z seansĂłw duchy zaÂżÂądaÂły, aby Dee i Kelley na jednÂą noc zamienili siĂŞ Âżonami, co doktorowi najwyraÂźniej siĂŞ nie spodobaÂło.

IstniaÂła pewna sprzecznoÂśĂŚ pomiĂŞdzy szalejÂącymi polowaniami na czarownice, czarnoksiĂŞÂżnikĂłw i sÂług Szatana, a popularnoÂściÂą, jakÂą cieszyli siĂŞ rĂłÂżni szarlatani na dworach krĂłlewskich. O ile ich obecnoÂśĂŚ w Âżyciu zafascynowanej alchemiÂą ElÂżbiety I, czy obÂłÂąkanego schizofrenika Rudolfa II nie budzi duÂżych niejasnoÂści, o tyle zagorzaÂły katolik Zygmunt III Waza, goszczÂący na swym zamku magikĂłw, jest pewnym fenomenem.

O praktykowanie okultyzmu posÂądzano takÂże niektĂłre polskie organizacje. KrzyÂżacy oskarÂżali organizujÂący przeciwko nim ruch oporu ZwiÂązek Jaszczurczy, iÂż wywoÂłuje demony i plugawi krzyÂż. ByÂła to, oczywiÂście, typowa dla Zakonu NajÂświĂŞtszej Marii Panny propaganda, gdyÂż jedynym celem ZwiÂązku byÂło wzniecenie powstania ludnoÂści na ziemiach zakonu i przeciwko zakonowi. KoÂściĂłÂł Katolicki przeÂśladowaÂł nawiÂązujÂący do tradycji gnostycznych Zakon RĂłÂżokrzyÂżowcĂłw, do ktĂłrego naleÂżeli miĂŞdzy innymi wspomniany juÂż MichaÂł SĂŞdziwĂłj, krĂłl August II Mocny, czy August Fryderyk MuszyĂąski, bĂŞdÂący kierownikiem zbiorĂłw sztuki krĂłla StanisÂława Augusta Poniatowskiego. WedÂług PaĂąstwa KoÂścielnego, RĂłÂżokrzyÂżowcy mieli czciĂŚ demony i posÂługiwaĂŚ siĂŞ piekielnymi jĂŞzykami. PojawiaÂły siĂŞ takÂże doniesienia o katolickich mnichach z okolic Wielkopolski, ktĂłrzy w swych samotniach odrzucali Boga, by podÂąÂżyĂŚ ÂścieÂżkÂą lewej rĂŞki, utoÂżsamianÂą ze zÂłem i zepsuciem.

W dobie Âśredniowiecza i nowoÂżytnoÂści, w Rzeczypospolitej, okultyzm byÂł zjawiskiem marginalnym, lecz w pewien sposĂłb przeniknÂąÂł do polskiej tradycji, gdzie jest obecny do dziÂś. PamiĂŞtajmy, Âże narzekajÂąc na siedem lat nieszczĂŞÂścia, ktĂłre ma zapewniĂŚ stÂłuczone lustro, czy obawiajÂąc siĂŞ czarnego kota, ktĂłry przekroczyÂł drogĂŞ, przywoÂłujemy stare, pogaĂąskie gusÂła, nadal silnie tkwiÂące w zbiorowej toÂżsamoÂści. Wtedy teÂż pojawia siĂŞ odwieczne pytanie: mamy do czynienia z zabobonami, czy starÂą, nieodgadnionÂą prawdÂą?

ÂŹrĂłdÂło:
http://www.paranormalne.eu/historia-/zagadki-dziejow/769-okultyzm-polska