ÂŚwiat jako wola i przedstawienie Arthur Schopenhauer

"ÂŚwiat jest moim przedstawieniem" - jest to prawda, ktĂłra obowiÂązuje w odniesieniu do kaÂżdej Âżywej i poznajÂącej istoty, chociaÂż tylko czÂłowiek moÂże jÂą przywieÂśĂŚ do refleksyjnej, abstrakcyjnej ÂświadomoÂści - a jeÂśli faktycznie to czyni, to pojawia siĂŞ u niego filozoficzna refleksja. Staje siĂŞ wtedy dla niego wyraÂźne i pewne, Âże nie zna Âżadnego sÂłoĂąca ani Âżadnej ziemi, lecz tylko oko, ktĂłre widzi sÂłoĂące, rĂŞkĂŞ, ktĂłra czuje ziemiĂŞ; Âże Âświat, ktĂłry go otacza, istnieje tylko jako przedstawienie, tj. wyÂłÂącznie w odniesieniu do czegoÂś innego, czegoÂś przedstawiajÂącego, czym jest on sam.

JeÂśli moÂżna jakÂąÂś prawdĂŞ wypowiedzieĂŚ a priori, to jest niÂą ta wÂłaÂśnie; albowiem wyraÂża ona tĂŞ formĂŞ wszelkiego moÂżliwego i dajÂącego siĂŞ pomyÂśleĂŚ doÂświadczenia, ktĂłra jest ogĂłlniejsza od wszystkich innych, od czasu, przestrzeni i przyczynowoÂści; albowiem wszystkie one juÂż jÂą zakÂładajÂą, a jeÂśli kaÂżda z tych form (...) obowiÂązuje tylko wobec jakiejÂś szczegĂłlnej klasy przedstawieĂą, to przeciwnie, rozpad na podmiot i przedmiot jest wspĂłlnÂą formÂą wszystkich owych klas, tÂą formÂą, w jakiej w ogĂłle moÂżliwe i do pomyÂślenia jest jakiekolwiek doÂświadczenie, obojĂŞtnie jakiego rodzaju, abstrakcyjne czy intuicyjne, czyste czy empiryczne. ÂŻadna prawda nie jest wiĂŞc bardziej pewna, bardziej niezaleÂżna od innych i Âżadna nie wymaga mniej dowodu od tej, Âże wszystko, co istnieje dla poznania, a wiĂŞc Âświat caÂły, jest tylko przedmiotem w odniesieniu do podmiotu, naocznoÂściÂą tego, kto oglÂąda, jednym sÂłowem, przedstawieniem. OczywiÂście, dotyczy to zarĂłwno teraÂźniejszoÂści, jak wszelkiej przeszÂłoÂści i wszelkiej przyszÂłoÂści; tego, co najdalsze, podobnie jak tego, co bliskie; dotyczy bowiem samego czasu i samej przestrzeni, a w nich wyÂłÂącznie wszystko to siĂŞ wyrĂłÂżnia. Wszystko, co naleÂży i moÂże naleÂżeĂŚ do Âświata, obarczone jest w sposĂłb nieuchronny uwarunkowaniem przez podmiot i istnieje tylko dla podmiotu. ÂŚwiat jest przedstawieniem. (...)

A zatem tylko od podanej tu strony, tylko o ile jest przedstawieniem, rozpatrujemy Âświat w tej pierwszej ksiĂŞdze. O tym jednak, Âże rozpatrywanie takie, bez szkody dla jego prawdziwoÂści, jest jednostronne, a zatem spowodowane przez jakÂąÂś dowolnÂą abstrakcjĂŞ, poucza kaÂżdego wewnĂŞtrzny opĂłr, z jakim przyjmuje Âświat jako swe tylko przedstawienie, ale od przyjĂŞcia tego nie moÂże siĂŞ w Âżaden sposĂłb uchyliĂŚ. JednostronnoÂśĂŚ tego rozpatrywania uzupeÂłni jednak nastĂŞpna ksiĂŞga za pomocÂą prawdy, ktĂłra nie jest tak bezpoÂśrednio oczywista jak ta, od ktĂłrej tu wychodzimy, lecz do ktĂłrej doprowadziĂŚ moÂże tylko gÂłĂŞbsze badanie, trudniejsza abstrakcja, rozdzielenie tego, co rĂłÂżne, i poÂłÂączenie tego, co identyczne - prawdy bardzo powaÂżnej i dla kaÂżdego, jeÂśli nie strasznej, to przynajmniej ryzykownej, tej mianowicie, Âże i on wÂłaÂśnie moÂże i musi teÂż powiedzieĂŚ: "ÂŚwiat jest mojÂą wolÂą".

DotÂąd jednak, czyli w niniejszej pierwszej ksiĂŞdze, jest rzeczÂą niezbĂŞdnÂą rozpatrywanie bez ustanku tej strony Âświata, od ktĂłrej wychodzimy, strony [jego] poznawalnoÂści, a w konsekwencji rozpatrywanie bez oporĂłw wszelkich istniejÂących przedmiotĂłw, ba, nawet wÂłasnego ciaÂła (co niebawem rozwaÂżymy bliÂżej) tylko jako przedstawienia i nazywania ich tylko przedstawieniem. Tym, od czego tu abstrahujemy, co potem, mamy nadziejĂŞ, dla kaÂżdego stanie siĂŞ oczywiste, jest zawsze tylko wola, tylko ona bowiem stanowi drugÂą stronĂŞ Âświata; Âświat bowiem, tak jak z jednej strony jest na wskroÂś przedstawieniem, tak z drugiej jest na wskroÂś wolÂą. Natomiast realnoÂśĂŚ, ktĂłra nie byÂłaby Âżadnym z tych dwĂłch, lecz przedmiotem samym w sobie (w ktĂłry, niestety, wyrodziÂła siĂŞ w rĂŞkach Kanta rĂłwnieÂż rzecz sama w sobie) jest urojonÂą chimerÂą, a przyjĂŞcie jej jest w filozofii ÂświatÂłem wiodÂącym na manowce. (...)

Tym, co wszystko poznaje, a przez nikogo poznane nie jest, jest podmiot. Na nim wiĂŞc opiera siĂŞ Âświat, jest on nieustannyrn, stale zakÂładanym warunkiem wszystkiego, co siĂŞ jawi, kaÂżdego przedmiotu. Cokolwiek bowiem istnieje, jest tylko dla podmiotu. Podmiot ten kaÂżdy odnajduje w sobie, lecz tylko kiedy poznaje, a nie kiedy jest przedmiotem poznania. Przedmiotem natomiast jest juÂż jego ciaÂło i dlatego, z tego punktu widzenia, nazywamy je przedstawieniem. CiaÂło jest bowiem przedmiotem wÂśrĂłd przedmiotĂłw i podlega ich prawidÂłowoÂściom, mimo Âże jest przedmiotem bezpoÂśrednim. Podobnie jak kaÂżdy przedmiot naocznoÂści podlega ono formom wszelkiego poznania: czasowi i przestrzeni, dziĂŞki ktĂłrym istnieje wieloÂśĂŚ. Natomiast podmiot, to co poznaje, nigdy nie bĂŞdÂąc poznane, formom tym nie podlega, nie przysÂługuje mu wiĂŞc ani wieloÂśĂŚ, ani jej przeciwieĂąstwo, jednoÂśĂŚ. Nie poznajemy go nigdy, bo to on wÂłaÂśnie poznaje, ilekroĂŚ poznanie ma miejsce.

Na Âświat jako przedstawienie, a tylko pod tym wzglĂŞdem go tu rozpatrujemy, skÂładajÂą siĂŞ dwie istotne, konieczne i nierozÂłÂączne poÂłowy. JednÂą jest przedmiot; jego formÂą jest przestrzeĂą i czas, a dziĂŞki nim wieloÂśĂŚ. Natomiast druga poÂłowa, podmiot, nie mieÂści siĂŞ w przestrzeni i w czasie. Tkwi bowiem w caÂłoÂści i niepodzielnie w kaÂżdej istocie, ktĂłra ma przedstawienia, dlatego rĂłwnie dobrze jak ich miliony, tak i jedna jedyna spoÂśrĂłd nich wspĂłlnie z przedmiotem skÂłada siĂŞ na Âświat jako przedstawienie, ale gdyby choĂŚ tylko jedna z nich znikÂła, nie byÂłoby teÂż Âświata jako przedstawienia. Te poÂłowy sÂą zatem nierozÂłÂączne nawet w myÂśli; kaÂżda ma bowiem znaczenie tylko dla drugiej; dla niej istnieje, razem z niÂą jest i razem z niÂą znika. GranicĂŞ wyznaczajÂą sobie bezpoÂśrednio: gdzie zaczyna siĂŞ przedmiot, tam koĂączy siĂŞ podmiot. WspĂłlna granica przejawia siĂŞ w tym wÂłaÂśnie, Âże istotne, a wiĂŞc takÂże ogĂłlne formy kaÂżdego przedmiotu, tj. czas, przestrzeĂą i przyczynowoÂśĂŚ moÂżna znaleÂźĂŚ i poznaĂŚ w peÂłni rĂłwnieÂż bez poznania samego przedmiotu, wychodzÂąc od podmiotu, tj. mĂłwiÂąc jĂŞzykiem Kanta, Âże zawarte sÂą a priori w naszej ÂświadomoÂści. (...)

Idealizm
W nieskoĂączonej przestrzeni miliardy kul ognistych, wokĂłÂł kaÂżdej koÂło tuzina mniejszych, oÂświetlonych, wewnÂątrz rozpalonych, na zewnÂątrz okrytych zastygÂłÂą, zimnÂą skorupÂą, na ktĂłrej warstwÂą pleÂśni osiadÂły Âżywe, poznajÂące istoty - oto prawda empiryczna, rzeczywistoÂśĂŚ, Âświat. Nie do pozazdroszczenia to jednak dla myÂślÂącej istoty sytuacja, kiedy stoi na jednej z owych licznych kul, swobodnie unoszÂących siĂŞ w przestrzeni, i nie wie, skÂąd siĂŞ bierze ani dokÂąd dÂąÂży, i jest tylko jednÂą z niezliczonych, podobnych do siebie istot, ktĂłre cisnÂą siĂŞ, pĂŞdzÂą, drĂŞczÂą, szybko powstajÂą, szybko ginÂą - i tak bez wytchnienia, przez wiecznoÂśĂŚ bez poczÂątku ni koĂąca; a przy tym nic trwaÂłego prĂłcz materii i wiecznego powrotu tych samych, najrozmaitszych form organicznych ustalonÂą, zaistniaÂłÂą juÂż drogÂą, ustalonym, zaistniaÂłym kanaÂłem. Wszystko, o czym potrafi pouczyĂŚ wiedza empiryczna, to tylko dokÂładniejsza znajomoÂśĂŚ charakteru tych procesĂłw i reguÂł, co nimi rzÂądzÂą.

I oto wreszcie filozofia nowoÂżytna zdaÂła sobie sprawĂŞ - przede wszystkim w osobach Berkeleya i Kanta - Âże wszystko to jest tylko fenomenem mĂłzgu, obwarowanym tak wielkimi, licznymi i rĂłÂżnorodnymi warunkami subiektywnymi, Âże znika jego domniemana bezwzglĂŞdna realnoÂśĂŚ, a otwiera siĂŞ miejsce dla zgoÂła innego Âładu Âświata, ktĂłry leÂży u podstaw owego fenomenu, tj. pozostaje w takim stosunku do niego, jak rzecz sama w sobie do zjawiska.

"ÂŚwiat jest moim przedstawieniem" - jest to zdanie ktĂłre uznaĂŚ za prawdĂŞ musi kaÂżdy, tak jak pewniki Euklidesa, gdy tylko je pojmie, choĂŚ nie jest to zdanie, ktĂłre kaÂżdy pojmie natychmiast, gdy je usÂłyszy. - UÂświadomienie sobie tego twierdzenia i powiÂązanie go z zagadnieniem stosunku miĂŞdzy myÂślÂą i rzeczywistoÂściÂą, czyli miĂŞdzy Âświatem w umyÂśle i Âświatem poza nim - oto co obok problemu wolnoÂści moralnej cechuje filozofiĂŞ nowoÂżytnÂą. Gdy bowiem przez tysiÂące lat prĂłbowano swych siÂł wyÂłÂącznie na polu filozofii obiektywnej, dopiero potem odkryto, Âże wÂśrĂłd rozlicznych rzeczy, ktĂłre czyniÂą Âświat tak zagadkowym i wÂątpliwym, pierwsza i podstawowa polega na tym, iÂż niezaleÂżnie od niezmiernego ogromu i masywnoÂści, istnienie jego wisi na wÂłosku, a jest nim kaÂżdorazowa ÂświadomoÂśĂŚ, w ktĂłrej jest dany. Warunek ten, od ktĂłrego bezapelacyjnie zaleÂży istnienie Âświata, wyciska na nim swe piĂŞtno: mimo caÂłej jego empirycznej realnoÂści Âświat staje siĂŞ idealny, staje siĂŞ zwykÂłym zjawiskiem, dziĂŞki czemu trzeba w nim rozpoznaĂŚ przynajmniej pod pewnym wzglĂŞdem pokrewieĂąstwo ze snem, ba, przynaleÂżnoÂśĂŚ obu do tej samej klasy. Albowiem ta sama czynnoÂśĂŚ mĂłzgu, ktĂłra wyczarowaÂła we Âśnie Âświat w peÂłni obiektywny, naoczny, ba, namacalny, musi teÂż mieĂŚ taki sam udziaÂł w ukazaniu obiektywnego Âświata na jawie. Oba Âświaty mianowicie, choĂŚ rĂłÂżne co do swej materii, wyszÂły niewÂątpliwie z jednej formy. FormÂą tÂą jest umysÂł, czynnoÂśĂŚ mĂłzgu. (...)

Zgodnie z tym prawdziwÂą filozofiÂą musi byĂŚ w kaÂżdym wypadku idealizm; co wiĂŞcej, filozofia musi nim byĂŚ, aby byÂła rzetelna. Nie ma bowiem nic bardziej pewnego niÂż to, Âże nikt nie przeskoczy sam siebie, by utoÂżsamiĂŚ siĂŞ bezpoÂśrednio z odrĂŞbnymi od siebie rzeczami; natomiast wszystko, o czym posiada wiedzĂŞ pewnÂą, czyli bezpoÂśredniÂą, leÂży w obrĂŞbie naszej ÂświadomoÂści. Poza niÂą nie ma zatem pewnoÂści bezpoÂśredniej; takÂą zaÂś pewnoÂśĂŚ powinny posiadaĂŚ podstawowe zasady wszelkiej nauki. Inne dyscypliny stojÂące na stanowisku empiryzmu majÂą peÂłne prawo zakÂładaĂŚ Âświat obiektywny jako po prostu dany; filozofii to nie dotyczy, gdyÂż ma docieraĂŚ do ÂźrĂłdeÂł i poczÂątkĂłw. BezpoÂśrednio dana jest wyÂłÂącznie ÂświadomoÂśĂŚ, dlatego podstawa filozofii ogranicza siĂŞ do faktĂłw ÂświadomoÂści; jest wiĂŞc z istoty swej idealistyczna.

Realizm, ktĂłry pociÂąga prymitywne umysÂły tym, Âże na pozĂłr opiera siĂŞ na faktach, on wÂłaÂśnie wychodzi od zupeÂłnie dowolnego zaÂłoÂżenia, a zatem jest zamkiem na lodzie, gdyÂż pomija lub odrzuca fakt najbardziej podstawowy - ten fakt, Âże wszystko co znamy tkwi w ÂświadomoÂści. Albowiem poglÂąd, Âże obiektywne istnienie rzeczy uwarunkowane jest przez coÂś, co je sobie przedstawia, i Âże skutkiem tego Âświat obiektywny istnieje tylko jako przedstawienie, nie jest bynajmniej hipotezÂą ani tym bardziej koniecznoÂściÂą lub zgoÂła paradoksem ukutym w ogniu dyskusji, lecz jest prawdÂą najpewniejszÂą i najprostszÂą, ktĂłrej poznanie utrudnia to tylko, Âże jest aÂż zbyt prosta, a nie kaÂżdy ma doÂśĂŚ rozwagi, by od rzeczy cofnÂąĂŚ siĂŞ do podstawowych elementĂłw swej ÂświadomoÂści. Nie moÂże byĂŚ istnienia absolutnego, obiektywnego samego przez siĂŞ; co wiĂŞcej, jest ono nie do pomyÂślenia, gdyÂż zawsze i z samej swej istoty to, co obiektywne, istnieje w ÂświadomoÂści jakiegoÂś podmiotu, czyli jest jego przedstawieniem, a w konsekwencji jest przezeĂą uwarunkowane, a ponadto przez formy jego przedstawienia, ktĂłre przynaleÂżÂą do podmiotu, nie do przedmiotu. Istnienie Âświata obiektywnego, gdyby nawet nie byÂło Âżadnego podmiotu poznajÂącego, wydaje siĂŞ wprawdzie na pierwszy rzut oka sprawÂą oczywistÂą, gdyÂż moÂżna go sobie pomyÂśleĂŚ in abstracto i zawarta w tym sprzecznoÂśĂŚ wewnĂŞtrzna nie wychodzi przy tym na jaw. Ale kiedy chce siĂŞ zrealizowaĂŚ tĂŞ abstrakcyjnÂą myÂśl, tzn. sprowadziĂŚ jÂą do przedstawieĂą naocznych, a tylko im moÂże ona (jak kaÂżda abstrakcja) zawdziĂŞczaĂŚ swÂą treÂśĂŚ i prawdziwoÂśĂŚ, czyli gdy prĂłbujemy wyobraziĂŚ sobie Âświat obiektywny bez poznajÂącego podmiotu, wĂłwczas uÂświadamiamy sobie, Âże osiÂągnĂŞliÂśmy wynik odwrotny od zamierzonego, a mianowicie, Âże wyobraziliÂśmy sobie tylko coÂś, co zachodzi w poznajÂącym umyÂśle, kiedy oglÂąda on obiektywny Âświat, czyli wÂłaÂśnie to, czego chcieliÂśmy uniknÂąĂŚ. Ten naoczny i realny Âświat jest bowiem niewÂątpliwie tylko fenomenem mĂłzgu; dlatego w zaÂłoÂżeniu, jakoby miaÂł on istnieĂŚ takÂże sam w sobie, niezaleÂżnie od czyjegokolwiek mĂłzgu, tkwi sprzecznoÂśĂŚ. (...)

Mimo wszystko, co moÂżna powiedzieĂŚ, nic nie wywoÂłuje tak ustawicznie tylu nieporozumieĂą jak idealizm interpretowany jako odmĂłwienie Âświatu zewnĂŞtrznemu realnoÂści empirycznej. (...)

Idealizm prawdziwy nie jest empiryczny, lecz transcendentalny. Nie kwestionuje empirycznej realnoÂści Âświata, obstaje jednak przy tym, Âże wszelki przedmiot, czyli kaÂżda rzeczywistoÂśĂŚ empiryczna w ogĂłle, jest przez podmiot dwojako uwarunkowany: po pierwsze, materialnie, jako przedmiot w ogĂłle, gdyÂż byt przedmiotowy jest do pomyÂślenia tylko wobec podmiotu i jako jego przedstawienie; po wtĂłre, formalnie, gdyÂż sposĂłb istnienia przedmiotu, tj. sposĂłb jego przedstawienia (przestrzeĂą, czas, przyczynowoÂśĂŚ) wywodzi siĂŞ z podmiotu, jest w nim predysponowany. Do prostego idealizmu Berkeleya, ktĂłry dotyczy przedmiotu w ogĂłle, doÂłÂącza siĂŞ wiĂŞc idealizm Kanta, ktĂłry dotyczy danego szczegĂłlnie sposobu istnienia przedmiotu. Wykazuje on, Âże caÂły Âświat materialny, wszystkie ciaÂła, ktĂłre rozciÂągajÂą siĂŞ w przestrzeni i za poÂśrednictwem czasu wchodzÂą w zwiÂązki przyczynowe oraz wszystko, co z tym zwiÂązane - Âże to wszystko nie istnieje niezaleÂżnie od naszego umysÂłu, lecz ma swe przesÂłanki w czynnoÂściach naszego mĂłzgu i Âże wÂłaÂśnie taki, obiektywny porzÂądek rzeczy moÂżliwy jest tylko za ich poÂśrednictwem i w nich, gdyÂż czas, przestrzeĂą i przyczynowoÂśĂŚ, na ktĂłrych opierajÂą siĂŞ wszystkie te realne i obiektywne zdarzenia, nie sÂą same niczym innym niÂż tylko funkcjÂą mĂłzgu, i Âże wobec tego Ăłw niezmienny porzÂądek rzeczy, ktĂłry stanowi kryterium i jest niciÂą przewodniÂą ich empirycznej realnoÂści, sam bierze siĂŞ z mĂłzgu dopiero i z niego czerpie caÂłÂą swÂą wiarygodnoÂśĂŚ. (...)

Z caÂłego tego wykÂładu wynika niezbicie i wyraÂźnie, Âże po prostu nieosiÂągalne jest uchwycenie samej istoty rzeczy za pomocÂą zwykÂłego poznania i przedstawienia, gdyÂż dociera ono do rzeczy zawsze od zewnÂątrz i dlatego zawsze musi pozostaĂŚ na zewnÂątrz. Cel Ăłw moglibyÂśmy wtedy tylko osiÂągnÂąĂŚ, gdybyÂśmy my sami znaleÂźli siĂŞ wewnÂątrz rzeczy, dziĂŞki czemu poznalibyÂśmy je bezpoÂśrednio. (...)

Z drugiej strony subiektywny punkt wyjÂścia "Âświat jest moim przedstawieniem" teÂż jest nieÂścisÂły; po czĂŞÂści dlatego, Âże jest jednostronny, gdyÂż Âświat jest przecieÂż ponadto czymÂś wiĂŞcej jeszcze (mianowicie rzeczÂą samÂą w sobie, wolÂą), co wiĂŞcej, przedstawieniem jest on do pewnego stopnia akcydentalnie; po czĂŞÂści zaÂś dlatego, Âże wyraÂża tylko uwarunkowanie przedmiotu przez podmiot - nie mĂłwiÂąc zarazem, Âże i podmiot jako taki jest uwarunkowany przez przedmiot. RĂłwnie bÂłĂŞdna jest bowiem teza zdroworozsÂądkowa, Âże "Âświat istniaÂłby nawet wtedy, gdyby nie byÂło Âżadnego podmiotu", jak teza, Âże "podmiot poznawaÂłby przecieÂż, nawet gdyby nie miaÂł Âżadnego przedmiotu, tj. Âżadnego przedstawienia". ÂŚwiadomoÂśĂŚ bez przedmiotu nie jest w ogĂłle ÂświadomoÂściÂą. Dla podmiotu myÂślÂącego przedmiotem sÂą pojĂŞcia, dla podmiotu naocznoÂści zmysÂłowej - przedmioty, ktĂłrych jakoÂśĂŚ odpowiada jego organizacji. JeÂśli pozbawimy podmiot wszystkich bliÂższych okreÂśleĂą i form jego poznania, to zniknÂą teÂż wszystkie wÂłaÂściwoÂści przedmiotu i nie pozostanie nic poza materiÂą bez formy i jakoÂści, ktĂłra tak samo nie pojawia siĂŞ w doÂświadczeniu, jak podmiot pozbawiony form poznania, lecz stoi przed nagim podmiotem jako jego odbicie, ktĂłre zniknÂąĂŚ moÂże tylko razem z nim. JeÂśli wiĂŞc materializm Âłudzi siĂŞ, Âże nie postuluje niczego poza takÂą materiÂą, np. poza atomami, to jednak przydaje do niej nieÂświadomie nie tylko podmiot, lecz takÂże przestrzeĂą, czas i przyczynowoÂśĂŚ, ktĂłre polegajÂą na szczegĂłlnych okreÂśleniach podmiotu.

ÂŚwiat jako przedstawienie, Âświat obiektywny ma zatem niejako dwa bieguny; mianowicie po prostu podmiot poznajÂący, bez form jego poznania, oraz nagÂą materiĂŞ bez formy i jakoÂści. Jedno i drugie jest caÂłkowicie niepoznawalne: podmiot, gdyÂż jest tym, co poznaje; materia, gdyÂż nie moÂżna jej ujrzeĂŚ bez formy i jakoÂści. Mimo to sÂą podstawowym warunkiem wszelkiej empirycznej naocznoÂści. Tak wiĂŞc naprzeciw surowej, bezksztaÂłtnej, martwej zupeÂłnie (tj. pozbawionej woli) materii, nie danej w Âżadnym doÂświadczeniu, ale w kaÂżdym zaÂłoÂżonej, stoi jako jej czyste przeciwstawienie podmiot poznajÂący jedynie jako taki, ktĂłry jest teÂż przesÂłankÂą wszelkiego doÂświadczenia. Ten podmiot nie leÂży w czasie, gdyÂż czas jest dopiero bliÂżej okreÂślonÂą formÂą wszelkich jego przedstawieĂą; stosownie do tego materia, ktĂłra stoi naprzeciwko, jest wieczna, nieprzemijajÂąca, trwa po wsze czasy, ale wÂłaÂściwie nie jest nawet rozciÂągÂła, gdyÂż rozciÂągÂłoÂśĂŚ nadaje ksztaÂłt, a wiĂŞc materia jest nieprzestrzenna. Wszystko inne stale powstaje i ginie, podczas gdy tych dwoje stanowiÂą nieruchome bieguny Âświata jako przedstawienia. MoÂżna zatem potraktowaĂŚ trwaÂłoÂśĂŚ materii jako odbicie ponadczasowoÂści czystego podmiotu, ktĂłry jest jedynie warunkiem wszelkiego przedmiotu. Obydwa przynaleÂżÂą do zjawiska, a nie do rzeczy samej w sobie; sÂą jednak koÂśĂŚcem zjawiska. Obydwa odkryĂŚ moÂżna tylko za pomocÂą abstrakcji; nie sÂą one dane bezpoÂśrednio w czystej postaci ani same w sobie.

GÂłĂłwny bÂłÂąd wszystkich systemĂłw polega na przeoczeniu tej oto prawdy, Âże umysÂł i materia sÂą korelatami, tj. Âże istniejÂą tylko dla siebie nawzajem, razem trwajÂą i razem ginÂą; jedno jest tylko odbiciem drugiego, ba, sÂą wÂłaÂściwie jednym i tym samym, rozpatrywanym z dwĂłch stron, przy czym - antycypujÂąc dalsze wywody - owo jedno jest przejawem woli, czyli rzeczy samej w sobie, a zatem, Âże oba sÂą wtĂłrne; dlatego ÂźrĂłdÂła Âświata nie naleÂży szukaĂŚ w Âżadnym z nich. Ale wszystkie systemy (bodaj z wyjÂątkiem spinozyzmu) to wÂłaÂśnie przeoczaÂły i szukaÂły w jednym z nich ÂźrĂłdÂła wszystkich rzeczy. (...)

Natomiast u mnie materia i umysÂł sÂą nierozdzielnymi korelatami, istniejÂą tylko dla siebie i dlatego tylko wzglĂŞdnie; materia jest przedstawieniem w umyÂśle, umysÂł jest czymÂś, w czego przedstawieniu wyÂłÂącznie istnieje materia. Obydwa razem skÂładajÂą siĂŞ na Âświat jako przedstawienie, ktĂłry jest kantowskim zjawiskiem, czyli czymÂś wtĂłrnym. Pierwotne jest to, co siĂŞ pojawia, rzecz sama w sobie, ktĂłrÂą pĂłÂźniej poznamy jako wolĂŞ. Ta rzecz sama w sobie nie jest to ani coÂś, co sobie przedstawia, ani coÂś, co zostaje przedstawione, lecz rĂłÂżni siĂŞ caÂłkowicie od swego sposobu pojawiania siĂŞ. (...)

file:///C:/DOCUME~1/Miki/USTAWI~1/Temp/Schopenhauer%20-%20Swiat%20jako%20przedstawienie.htm